طراحی ایستگاه‌های مترو به عنوان یکی از اجزای اصلی سیستم حمل و نقل عمومی شهری، نقشی حیاتی در تسهیل جابجایی مردم و کاهش ترافیک شهری ایفا می‌کند. این ایستگاه‌ها نه تنها باید از لحاظ فنی و عملکردی کارآمد باشند، بلکه باید محیطی امن، راحت و جذاب برای مسافران فراهم کنند. الزامات و ضوابط طراحی ایستگاه‌های مترو شامل طیف وسیعی از جنبه‌ها مانند مکان‌یابی مناسب، دسترسی آسان، ایمنی، امکانات رفاهی، و سازگاری با محیط زیست است. رعایت این استانداردها و ضوابط در طراحی ایستگاه‌ها، تضمین‌کننده کیفیت خدمات، افزایش بهره‌وری و رضایت کاربران است. طراحی مدرن و هوشمندانه ایستگاه‌ها، با در نظر گرفتن نیازهای روزافزون شهرها و جمعیت‌ها، می‌تواند به بهبود تجربه سفرهای شهری کمک شایانی کند و تحولی مثبت در شبکه حمل و نقل عمومی ایجاد نماید.

 

طراحی ایستگاه‌های مترو باید به‌گونه‌ای انجام شود که علاوه بر تأمین ایمنی، راحتی و سهولت دسترسی برای مسافران، به بهبود کارایی عملیات حمل و نقل شهری نیز کمک کند. در اینجا الزامات و ضوابط مهم طراحی ایستگاه‌های مترو به تفکیک بخش‌های مختلف آورده شده است:

 

تجهیزات ایمنی:

1. کمد ایمنی: برای هر ایستگاه سیستم های حمل و نقل ریلی درون شهری باید کمدی تحت عنوان کمد تجهیزات ایمنی که محل نگهداری وسایل ایمنی کوچک می باشد در نظر گرفته شود. کمد ایمنی باید به رنگ آبی و مستقل از رنگ دکوراسیون داخلی و سایر تجهیزات باشد.
2. دستگاه تنفسی اضطراری هوا: دستگاه های تنفسی اضطراری هوا در آتش سوزی ها، محیط های آلوده و محیط هایی که کمبود اکسیژن دارد استفاده می شود.
3. تابلوها و نشانه های شبتاب: در شرایط اضراری که روشنایی مسیر خروج کارآیی خود را از دست می دهد، بکارگیری سیستم راهنمای مسیر ایمن جهت کمک به تخلیه اظطراری الزامی است.

در طراحی مسیر ایمن باید موارد زیر در نظر گرفته شود:

1. تعداد افرادی که در انتظار می رود از مسیر خروج استفاده نمایند.
2. پیچیدگی های مسیر های خروج از نظر جهت و ارتفاع.
3. ریسک هایی که ممکن است در مسیر خروج وجود داشته باشد.
4. به کارگیری ترکیب های مختلف از اجزا سیستم راهنمای مسیر ایمن جهت کمک به تخلیه در وضعیت های خاص مانند انتشار دود، زمین لرزه و یا وضعیت ازدحام.

برای اجتناب از سردرگمی افراد، خطوط راهنما باید تا حد امکان به طور ممتد ادامه یافته و تعداد نقاط قطع حداقل شود.

نشانه های ایمن و نشانه های جهت نما باید در فواصلی از یکدیگر قرار داده شوند که امتداد و پیوستگی اطلاعات، حفظ شود.

خطوط راهنمای مسیر ایمن باید طوری جانمایی شوند که افراد را از خطراتی که در طول مسیر خروج وجود دارد، دور نماید.

در جایی که دید مستقیم به نشانه ها برای هدایت به سمت خروج ممکن نیست، باید مجموعه ای از نشانه ها برای هدایت به سمت خروج به کار گرفته شود. همچنین فاصله بین نشانه های خروج در موقعیت میانی باید حداکثر 10 متر باشد.

 

5. جانپناه سکو: در تمامی طول حریم ریلی باید جان پناه برای پناه گرفتن در شرایط اضطراری وجود داشته باشد.
6. عمق جانپناه باید مطابق تصویر حداقل 85 سانتی متر باشد.

 

سیستم های اعلام و اطفای حریق در ایستگاه های مترو:

1. نصب دتکتورها (Detector Placement)

• دتکتورهای دود و حرارت: نصب دتکتورهای دود (Smoke Detectors) و حرارت (Heat Detectors) در تمام نقاط حساس ایستگاه‌های مترو از جمله راهروها، سکوها، اتاق‌های تجهیزات الکتریکی و مکانیکی، فضاهای اداری، اتاق کنترل و محل‌های تجمع مسافران الزامی است.
• دتکتورهای مخصوص فضاهای تونل: در تونل‌ها باید از دتکتورهای حرارتی با حساسیت بالا استفاده شود که بتوانند افزایش دما را به سرعت تشخیص دهند.

2. سیستم‌های اعلام و هشدار صوتی و تصویری (Audio-Visual Alarms)

• سیستم‌های هشداردهنده صوتی: بلندگوهای سیستم هشدار صوتی باید در تمام نقاط ایستگاه به‌ویژه در سکوها و ورودی‌ها نصب شوند تا پیام‌های اضطراری را به وضوح به اطلاع مسافران برسانند.
• هشدارهای تصویری و نوری: استفاده از چراغ‌های هشدار نوری (Flashing Lights) در کنار هشدارهای صوتی برای افرادی که مشکلات شنوایی دارند ضروری است. این چراغ‌ها باید در تمام نقاط مهم ایستگاه نصب شوند.

3. پنل مرکزی اعلام حریق (Fire Alarm Control Panel)

• نصب پنل مرکزی: پنل مرکزی اعلام حریق باید در اتاق کنترل اصلی ایستگاه نصب شود و امکان کنترل و مانیتورینگ وضعیت تمامی دتکتورها و تجهیزات اعلام حریق را فراهم کند.
• ارتباط با مراکز آتش‌نشانی: پنل مرکزی باید قابلیت اتصال مستقیم به مراکز آتش‌نشانی و سیستم‌های پاسخ اضطراری را داشته باشد تا در صورت بروز حریق، هشدار به سرعت به آن‌ها منتقل شود.

4. سیستم‌های دستی اعلام حریق (Manual Call Points)

• شستی‌های اعلام حریق: نصب شستی‌های اعلام حریق (Manual Pull Stations) در نقاط پرجمعیت و در کنار خروجی‌های اضطراری ضروری است تا در صورت مشاهده حریق، مسافران و کارکنان بتوانند به سرعت آن را گزارش دهند.
• ارتفاع نصب: شستی‌های اعلام حریق باید در ارتفاع مناسبی نصب شوند که برای تمام افراد از جمله افراد معلول و کم‌توان به راحتی قابل دسترس باشد (حدود 1.2 تا 1.4 متر از سطح زمین).

5. سیستم اعلام حریق خودکار و هوشمند (Automatic Fire Detection and Alarm Systems)

• تشخیص هوشمند: سیستم اعلام حریق باید به‌صورت خودکار و هوشمند عمل کرده و بتواند علاوه بر تشخیص دود و حرارت، میزان گازهای سمی و دیگر تغییرات خطرناک محیطی را نیز شناسایی کند.
• سیستم مانیتورینگ: این سیستم‌ها باید امکان مانیتورینگ دائمی و گزارش‌دهی به تیم‌های امنیتی و مدیریتی را فراهم کنند.

6. شبکه‌سازی سیستم اعلام حریق (Fire Alarm Networking)

• ارتباط بین ایستگاه‌ها: سیستم اعلام حریق هر ایستگاه باید به یک شبکه مرکزی متصل باشد که اطلاعات و هشدارها را بین ایستگاه‌های مختلف و مرکز کنترل اصلی به اشتراک بگذارد.
• پشتیبان‌گیری از داده‌ها: سیستم اعلام حریق باید به صورت پیوسته از داده‌ها و هشدارهای خود نسخه پشتیبان تهیه کند تا در صورت قطع برق یا مشکلات فنی اطلاعات از بین نرود.

7. سیستم‌های قابل اطمینان و مقاوم (Reliable and Robust Systems)

• پایداری در برابر قطعی برق: سیستم اعلام حریق باید به منبع تغذیه پشتیبان (مانند باتری‌های UPS) مجهز باشد تا در صورت قطع برق، سیستم همچنان بتواند به کار خود ادامه دهد.
• مقاومت در برابر آسیب‌های فیزیکی: تجهیزات اعلام حریق باید در برابر ضربه، گرد و غبار و شرایط محیطی دشوار ایستگاه‌های مترو مقاوم باشند.

8. سیستم‌های نظارت و عیب‌یابی (Monitoring and Diagnostics)

• تشخیص خطا: سیستم اعلام حریق باید به تجهیزات و نرم‌افزارهای تشخیص خطا مجهز باشد تا در صورت بروز اشکال در سیستم (مانند قطع دتکتورها یا نقص در شستی‌ها) به سرعت مشکل را گزارش دهد.
• نگهداری و بازرسی دوره‌ای: تمامی اجزای سیستم اعلام حریق باید به‌صورت دوره‌ای و منظم تحت بازرسی و تعمیرات پیشگیرانه قرار گیرند.

9. آموزش کارکنان و مانورهای ایمنی (Training and Drills)

• آموزش‌های لازم: کارکنان مترو باید به‌صورت منظم آموزش‌های لازم برای شناسایی و مقابله با حوادث حریق و استفاده از تجهیزات اعلام حریق را ببینند.
• تمرین‌های عملی: انجام مانورهای اضطراری و تمرینات تخلیه برای مسافران و کارکنان به منظور افزایش آمادگی در مواجهه با حریق الزامی است.

10. علائم و نقشه‌های اعلام حریق (Fire Signage and Maps)

• علائم هشدار و نقشه‌ها: علائم واضح اعلام حریق و نقشه‌های فرار باید در سرتاسر ایستگاه نصب شوند تا مسافران بتوانند در صورت بروز حریق به سرعت مسیرهای خروجی را پیدا کنند.
• نقشه‌های مخصوص تیم‌های امداد و نجات: نقشه‌های دقیق باید در اختیار تیم‌های آتش‌نشانی و امداد و نجات قرار گیرد تا در مواقع بروز حادثه به سرعت به نقاط کلیدی دسترسی پیدا کنند.

11. سازگاری با سیستم‌های دیگر (Integration with Other Systems)

• ارتباط با سیستم‌های تهویه و اطفای حریق: سیستم اعلام حریق باید با سیستم‌های تهویه دود (Smoke Ventilation Systems) و اطفای حریق خودکار مانند اسپرینکلرها یکپارچه باشد تا در زمان تشخیص حریق به‌صورت خودکار این سیستم‌ها فعال شوند.

 

الزامات و ضوابط سیستم اطفای حریق خودکار مترو:

سیستم اطفای حریق خودکار در مترو یکی از مهم‌ترین جنبه‌های ایمنی در فضاهای عمومی است که برای کاهش خسارات جانی و مالی و محافظت از زیرساخت‌های مترو استفاده می‌شود. این سیستم‌ها باید بر اساس استانداردهای بین‌المللی و مقررات ملی ساختمان ایران طراحی و پیاده‌سازی شوند. در زیر ضوابط و الزامات سیستم اطفای حریق خودکار در ایستگاه‌های مترو به‌صورت موردی آورده شده است:

1. نوع سیستم اطفای حریق

• اسپرینکلر (Sprinkler System): یکی از رایج‌ترین سیستم‌های اطفای حریق خودکار است که از طریق نازل‌های پاششی، آب را برای خاموش کردن آتش پخش می‌کند. این سیستم باید در نقاط کلیدی مترو مانند سکوها، راهروها و اتاق‌های فنی نصب شود.
• سیستم‌های گازی (Gas Suppression Systems): برای اتاق‌های سرور، تجهیزات الکتریکی و فضاهایی که نمی‌توان از آب استفاده کرد، سیستم‌های اطفای گازی مانند FM200 یا CO2 باید نصب شوند.
• سیستم فوم (Foam Systems): در برخی نقاط خاص مانند مناطق ذخیره‌سازی سوخت یا اتاق‌های مکانیکی ممکن است از سیستم فوم استفاده شود.

2. پوشش دهی کامل ایستگاه‌ها

• سکوها و راهروها: سیستم اسپرینکلر باید در تمامی سکوها و راهروهای ایستگاه‌های مترو نصب شود. این نواحی به دلیل تراکم بالای افراد باید به طور کامل پوشش داده شوند.
• اتاق‌های تجهیزات الکتریکی و مکانیکی: این اتاق‌ها به دلیل خطرات بالای حریق باید به سیستم‌های اطفای خودکار گازی یا مه خشک (Dry Mist) مجهز باشند.
• پارکینگ‌ها و محوطه‌های ذخیره‌سازی: در این فضاها باید سیستم اسپرینکلر نصب شود و به‌ویژه نواحی ذخیره‌سازی مواد سوختی باید با سیستم‌های مناسب مجهز باشند.

3. مخازن آب و منبع تغذیه

• مخازن ذخیره آب: ایستگاه‌های مترو باید به مخازن آب اضطراری برای تغذیه سیستم‌های اطفای حریق مجهز باشند. این مخازن باید ظرفیت کافی برای تأمین آب به مدت حداقل 60 دقیقه داشته باشند.
• پمپ‌های آب: پمپ‌های آب باید به گونه‌ای طراحی شوند که حتی در صورت قطع برق، سیستم اسپرینکلر بتواند به‌طور خودکار از منابع تغذیه پشتیبان استفاده کند.

4. حساسیت و دقت سیستم

• حساسیت بالای نازل‌ها: نازل‌های اسپرینکلر باید دارای حساسیت بالایی باشند تا در دماهای مشخص‌شده، به‌طور خودکار فعال شوند.
• عدم فعال‌سازی غیرضروری: سیستم باید طوری طراحی شود که از فعال‌سازی‌های غیرضروری در اثر دود یا افزایش دمای غیرمرتبط جلوگیری کند. استفاده از دتکتورهای ترکیبی (Smoke و Heat Detectors) می‌تواند کمک کند.

5. سیستم‌های تهویه و کنترل دود

• یکپارچگی با سیستم تهویه: سیستم اطفای حریق باید با سیستم تهویه و کنترل دود ایستگاه‌ها هماهنگ باشد. به محض فعال شدن سیستم اطفای حریق، سیستم تهویه باید به طور خودکار فعال شده و دود و گازهای سمی را از ایستگاه خارج کند.
• تجهیزات تهویه مکانیکی: در تونل‌ها و فضاهای زیرزمینی، سیستم‌های تهویه مکانیکی باید به گونه‌ای طراحی شوند که در صورت بروز حریق به سرعت دود را خارج کنند و به اطفای حریق کمک کنند.

6. مسیرهای دسترسی و تجهیزات اطفای حریق دستی

• دسترسی به تجهیزات اطفای حریق دستی: در کنار سیستم‌های خودکار، باید شیلنگ‌های آتش‌نشانی (Fire Hose Reels) و کپسول‌های دستی در نقاط کلیدی ایستگاه‌ها قرار گیرند تا در صورت لزوم مورد استفاده قرار گیرند.
• نصب شیرهای آتش‌نشانی: شیرهای آتش‌نشانی باید در فاصله‌های استاندارد در اطراف و داخل ایستگاه‌ها نصب شوند تا نیروهای آتش‌نشانی بتوانند به سرعت به منابع آب دسترسی پیدا کنند.

7. پشتیبان‌گیری از سیستم‌ها

• تغذیه برق اضطراری (UPS): سیستم اطفای حریق خودکار باید به یک منبع تغذیه برق اضطراری متصل باشد تا در صورت قطع برق همچنان بتواند عمل کند.
• سیستم پشتیبانی آبی: باید اطمینان حاصل شود که منابع آبی پشتیبان برای اطفای حریق در دسترس است. این شامل تانکرهای ذخیره آب اضافی و شبکه‌های لوله‌کشی مجزا برای مواقع اضطراری است.

8. آموزش و آزمایش سیستم‌ها

• آموزش کارکنان: کارکنان مترو و تیم‌های اضطراری باید به‌طور منظم آموزش‌های لازم برای استفاده از سیستم اطفای حریق خودکار را بگذرانند.
• آزمایش‌های دوره‌ای: سیستم‌های اطفای حریق باید به‌صورت دوره‌ای و منظم تحت آزمایش قرار گیرند تا از عملکرد صحیح آن‌ها اطمینان حاصل شود.

9. سیستم‌های نظارت و کنترل

• مانیتورینگ 24 ساعته: سیستم اطفای حریق باید به‌صورت 24 ساعته تحت نظارت باشد. این سیستم‌ها باید به اتاق کنترل مرکزی ایستگاه و یا یک مرکز نظارت شهری متصل شوند.
• اعلام و گزارش خودکار: در صورت فعال شدن سیستم اطفای حریق، باید بلافاصله اعلامیه‌ای به مراکز آتش‌نشانی محلی ارسال شود.

10. کنترل مواد قابل اشتعال و نگهداری مواد خطرناک

• مواد نسوز در ساختار: در ساختار داخلی ایستگاه‌های مترو باید از مواد نسوز و مقاوم در برابر حرارت استفاده شود.
• نگهداری مواد قابل اشتعال: مواد قابل اشتعال باید در مناطق مشخص و ایمنی ذخیره‌سازی شوند و از نزدیکی به منابع حریق و تجهیزات الکتریکی دور نگه داشته شوند.

11. سیستم‌های کنترل مه و بخار (Water Mist Systems)

• استفاده از سیستم‌های مه خشک: در برخی فضاهای مترو، به‌ویژه در مناطق حساس الکتریکی و مکانیکی، استفاده از سیستم‌های مه خشک (Water Mist) ترجیح داده می‌شود، زیرا این سیستم‌ها کمترین آسیب را به تجهیزات وارد می‌کنند.

12. یکپارچگی با سیستم‌های دیگر (System Integration)

• هماهنگی با سیستم اعلام حریق: سیستم اطفای حریق خودکار باید با سیستم اعلام حریق هماهنگ باشد. به‌محض تشخیص حریق توسط دتکتورها، سیستم اطفای حریق باید به‌طور خودکار فعال شود.
• اتصال به سیستم کنترل دسترسی: سیستم اطفای حریق باید به سیستم‌های کنترل دسترسی متصل باشد تا در صورت بروز حریق، درهای اضطراری باز شده و خروجی‌های ایمن برای مسافران و کارکنان فراهم شود.

الزامات آتش نشانی و اطفای حریق:

1. پله های ساختمانی باید حداقل 3 ساعت در برابر آتش سوزی مقاومت داشته باشند.
2. تمامی پست های برق باید دارای دیوارهای جداکننده از سایر بخش های ایستگاه و همچنین درها و بازشوهایی با مقاومت حداقل 3 ساعت در مقابل آتش سوزی باشند.
3. فضاهای فنی و تاسیساتی باید از بقیه بخش های ایستگاه با دیوارهای دارای مقاومت 2 ساعت در مقابل آتش سوزی جدا شوند.
4. اتاق های کنترل باید با دیوارهای جداکننده با حداقل 2 ساعت مقاومت در مقابل آتش سوزی از بقیه بخش های ایستگاه جدا شوند.
5. تمامی درها و سایر بازشوهایی که در دیواره های جداکننده فضاهای فنی و تاسیساتی ساخته میشوند باید حداقل 1.5 ساعت در برابر اتش سوزی مقاومت داشته باشند.
6. تمامی درهای فضاهای فنی و تاسیساتی باید به سمت خروج از آن فضاها باز شوند.
7. تابلوهای اطلاع رسانی و تبلیغاتی باید از مواد مقاوم در برابر حری ق توسط مراجع ذیصلاح تایید شده، ساخته شوند.
8. کلیه فضاهای عمومی که برای تردد مسافران است باید با دیوارهای جداکننده مقاوم در مقابل آتش سوزی با مقاومت حداقل 3 ساعت از فضاهای اختصاصی و غیرعمومی جدا شوند.
9. دسترسی از محل های عمومی(مسافری) ایستگاه به فضاهای فنی و تاسیساتی باید به درهای مقاوم با مقاومت مناسب در مقابل آتش سوزی مجهز شوند.
10. نوع موادی که در ساخت کانال ها، ترانک ها، جعبه ها، کابینت ها، تابلو ها و محفظه های اطراف تجهیزات به کار می رود و رنگ و مواد پوششی آنها بای دقدرت تحمل 500 درجه سانتیگراد به مدت 1 ساعت را داشته و اگر از نظر دما در همین شرایط قرار گیرند، آتش گیر نباشند.
11. تمامی هادی های بای دمجهز به عایق باشند. ولی می توان از سیم های زمین بدون عایق استفاده نمود. ضخامت تمامی عایق ها و ضخامت کلیه غلاف ها بای دمطابق استاندارد NFPA  باشد.

 

 

ضوابط و الزامات متریال و مواد ساخت و ساز ایستگاه های مترو:

ضوابط مواد ساخت‌وساز و پوشش‌ها در طراحی ایستگاه‌های مترو، به دلیل اهمیت ایمنی، دوام و نیاز به نگهداری کم، باید به دقت انتخاب شوند. این ضوابط براساس استانداردهای بین‌المللی، مقررات ملی ساختمان ایران و توصیه‌های مرتبط با محیط‌های عمومی زیرزمینی تنظیم شده‌اند. در زیر موارد کلیدی برای مواد ساخت‌وساز و پوشش‌های استفاده‌شده در ایستگاه‌های مترو آورده شده است:

1. مواد مقاوم در برابر آتش و حرارت

• مواد نسوز (Fire-Resistant Materials): مواد به‌کار رفته در سازه‌ها و دیوارهای داخلی ایستگاه باید از جنس مواد نسوز باشند که بتوانند در برابر حرارت و آتش مقاوم بوده و مانع گسترش شعله شوند.
• کلاس‌بندی مواد نسوز: استفاده از مواد دارای کلاس A یا B مقاوم در برابر آتش، طبق مقررات ملی ساختمان، الزامی است. این مواد باید توانایی تحمل حرارت بالا برای مدت زمان طولانی را داشته باشند.
• پوشش‌های ضدحریق (Fireproof Coatings): استفاده از پوشش‌های ضدحریق برای سازه‌های فلزی و دیگر مواد ساختمانی، به‌خصوص در مناطقی که تحت تأثیر مستقیم آتش قرار می‌گیرند، ضروری است.

2. مواد با قابلیت جذب صدای بالا

• مواد جاذب صدا (Acoustic Materials): به‌دلیل وجود سروصدای زیاد در محیط‌های مترو، باید از مواد جاذب صدا در دیوارها، سقف‌ها و کف‌ها استفاده شود تا آلودگی صوتی کنترل شود و محیطی آرام‌تر برای مسافران ایجاد شود.
• پانل‌های صوتی: استفاده از پانل‌های صوتی در سقف‌ها و دیوارهای تونل‌ها و ایستگاه‌ها برای کاهش پژواک و کنترل سروصدا الزامی است.

3. مواد مقاوم در برابر رطوبت

• مواد ضدآب (Waterproof Materials): با توجه به قرارگیری ایستگاه‌های مترو در زیرزمین، مواد به‌کاررفته در پوشش‌ها باید مقاوم در برابر رطوبت و نفوذ آب باشند. به‌ویژه در مناطق نزدیک به ورودی و خروجی‌ها و تونل‌ها، استفاده از مواد ضدآب الزامی است.
• پوشش‌های ضد رطوبت: در کف‌ها و دیوارهای ایستگاه‌های زیرزمینی باید از پوشش‌های ضد رطوبت و مواد مقاوم در برابر نفوذ آب مانند غشاهای پلی‌اتیلن یا پوشش‌های پلیمری استفاده شود.

4. مواد مقاوم در برابر خوردگی

• فلزات مقاوم در برابر خوردگی (Corrosion-Resistant Metals): استفاده از فلزات مقاوم در برابر خوردگی مانند فولاد ضدزنگ (Stainless Steel) یا آلومینیوم آندایز شده برای بخش‌های فلزی از جمله دستگیره‌ها، نرده‌ها و درهای اضطراری.
• پوشش‌های ضدخوردگی: پوشش دادن بخش‌های فلزی با رنگ‌های ضدخوردگی و یا پوشش‌های محافظ برای جلوگیری از زنگ‌زدگی و آسیب‌های ناشی از رطوبت و شرایط محیطی زیرزمینی.

5. مواد بادوام و مقاوم در برابر ضربه

• سنگ‌های طبیعی و مصنوعی (Natural and Synthetic Stones): در مناطق پرتردد ایستگاه‌های مترو مانند سکوها و راهروها، استفاده از مواد با دوام بالا مانند گرانیت، مرمر مصنوعی یا سرامیک‌های مقاوم الزامی است.
• پوشش‌های مقاوم در برابر ضربه (Impact-Resistant Materials): استفاده از مواد پوششی مقاوم در برابر ضربه و سایش برای محافظت از سطوح پرتردد مانند کف‌پوش‌ها و دیوارها.

6. مواد غیرقابل اشتعال (Non-Combustible Materials)

• پوشش‌های غیرقابل اشتعال: تمامی مواد پوششی و دیوارها باید غیرقابل اشتعال باشند تا از گسترش آتش جلوگیری شود.
• سقف‌های مقاوم در برابر آتش: در سقف‌ها باید از مواد غیرقابل اشتعال و مقاوم در برابر گسترش شعله استفاده شود.

7. مواد ضدلغزش (Anti-Slip Materials)

• کف‌پوش‌های ضدلغزش: کف‌پوش‌های به‌کار رفته در سکوها و ورودی‌ها باید دارای ویژگی ضدلغزش باشند تا از خطرات ناشی از لغزش جلوگیری شود. سرامیک‌های ضدلغزش یا پوشش‌های رزینی برای این منظور مناسب هستند.
• نوارهای هشداردهنده: استفاده از نوارهای هشداردهنده و رنگ‌های مقاوم در برابر لغزش برای مرزهای سکوها و پله‌ها الزامی است.

8. مواد دوستدار محیط زیست (Eco-Friendly Materials)

• مواد بازیافتی و پایدار (Recycled Materials): استفاده از مواد بازیافتی و پایدار که کمترین تأثیر را بر محیط زیست دارند. این مواد باید دارای استانداردهای بین‌المللی زیست‌محیطی باشند.
• پوشش‌های بدون ترکیبات شیمیایی مضر: پوشش‌های به‌کار رفته در دیوارها و کف‌ها باید فاقد ترکیبات شیمیایی مضر مانند فرمالدهید و ترکیبات آلی فرار (VOCs) باشند.

9. نظافت و نگهداری آسان

• مواد قابل شستشو: تمامی پوشش‌ها و مواد باید قابلیت شستشو و نظافت آسان را داشته باشند تا در محیط‌های پرتردد و عمومی به راحتی نگهداری شوند.
• سطوح با خاصیت ضدلک و ضدخش: استفاده از پوشش‌های مقاوم در برابر لک و خش برای دیوارها و کف‌ها، به‌ویژه در نواحی که تردد زیاد است.

10. پوشش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی

• پوشش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی: در ایستگاه‌های مترو که ممکن است در معرض مواد شیمیایی و آلاینده‌ها قرار گیرند، استفاده از پوشش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی و سایش ضروری است.

 

 

ضوابط و الزامات طراحی سکوهای مترو:

 

طراحی سکوهای مترو از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این سکوها به‌عنوان بخش اصلی ارتباط مسافران با قطارها در نظر گرفته می‌شوند. به همین دلیل، ضوابط طراحی و دکوراسیون سکوها باید به گونه‌ای باشند که ایمنی، راحتی و دسترسی مناسب برای همه افراد از جمله مسافران با نیازهای خاص را تضمین کنند. در زیر به طول، ابعاد و الزامات طراحی و دکوراسیون سکوهای مترو پرداخته شده است.

1. طول و ابعاد سکوهای مترو

• طول استاندارد سکوها: طول سکوهای مترو باید به گونه‌ای باشد که تمامی درهای قطار به‌طور کامل در طول سکو قرار بگیرند و مسافران به راحتی وارد و خارج شوند.
  • در متروهای استاندارد شهری، طول سکوها معمولاً بین 135 متر تا 220 متر است تا برای قطارهایی با 6 تا 8 واگن مناسب باشد.
  • برای قطارهای کوچک‌تر و خطوط حومه‌ای، این طول می‌تواند کمتر و در حدود 90 متر تا 120 متر باشد.
• عرض سکوها:
  • حداقل عرض سکوهای مترو بسته به تردد مسافران و نوع ایستگاه (زیرزمینی یا روزمینی) متغیر است. عرض استاندارد سکوها معمولاً بین 4.5 تا 10 متر است.
  • عرض سکو باید به گونه‌ای باشد که فضای کافی برای تردد مسافران، صندلی‌ها و علائم هشداردهنده وجود داشته باشد و در هنگام ازدحام مسافران مشکلی ایجاد نشود.

2. ضوابط ایمنی در طراحی سکوها

• فاصله بین قطار و سکو: فاصله بین لبه سکو و قطار باید به حداقل برسد (حدود 1.5 تا 2.5 سانتی‌متر) تا خطر افتادن مسافران کاهش یابد.
• نوار هشداردهنده: در لبه سکو، باید یک نوار هشداردهنده به رنگ زرد یا قرمز نصب شود که به مسافران هشدار دهد از لبه فاصله بگیرند. عرض این نوار باید حداقل 30 سانتی‌متر باشد.
• ارتفاع سکو نسبت به قطار: ارتفاع استاندارد سکوها نسبت به سطح ریل معمولاً بین 90 تا 110 سانتی‌متر است تا امکان ورود و خروج آسان به واگن‌ها فراهم شود.
• دسترسی به افراد کم‌توان: در طراحی سکوها باید توجه ویژه‌ای به دسترسی برای افراد کم‌توان مانند نصب رمپ‌ها و آسانسورها وجود داشته باشد.

3. الزامات طراحی دکوراسیون سکوها

• متریال مقاوم: مواد استفاده‌شده در کف و دیوارهای سکو باید مقاوم به سایش، رطوبت و آتش‌سوزی باشند. به‌عنوان مثال، استفاده از سرامیک‌های ضدلغزش یا سنگ‌های مقاوم توصیه می‌شود.
• نورپردازی مناسب: سیستم نورپردازی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که تمامی نقاط سکو به‌طور یکنواخت روشن باشند و دید کامل برای مسافران فراهم شود. استفاده از نورهای LED با مصرف انرژی پایین و دوام بالا توصیه می‌شود.
• صندلی‌های انتظار: صندلی‌های تعبیه‌شده در سکوها باید با فاصله‌های مناسب از هم قرار گیرند و از متریال بادوام و ضد آب ساخته شوند.
• علائم و تابلوهای اطلاع‌رسانی: در سکوها باید علائم راهنما و اطلاع‌رسانی به وضوح نصب شوند. این علائم باید شامل اطلاعات درباره جهت حرکت قطارها، زمان‌بندی، و هشدارهای ایمنی باشند.
• دکوراسیون دیوارها و سقف‌ها: دیوارها و سقف‌های سکو باید از متریال مقاوم و تمیزکننده آسان مانند فلزات ضدزنگ، آلومینیوم آندایز شده و پوشش‌های پلیمری باشد. همچنین، استفاده از طرح‌های طبیعی مانند گیاهان یا نقاشی‌های دیواری به بهبود فضای بصری سکوها کمک می‌کند.
• عایق‌های صوتی: به‌دلیل صدای زیاد ناشی از حرکت قطارها، استفاده از عایق‌های صوتی در سقف‌ها و دیوارها الزامی است تا از ایجاد پژواک و آلودگی صوتی جلوگیری شود.

4. تهویه و جریان هوا

• سیستم تهویه در سکوهای مترو باید به‌گونه‌ای طراحی شود که هوا به‌طور مداوم در جریان باشد و از تجمع گازها و آلودگی‌های هوا جلوگیری شود. استفاده از سیستم‌های تهویه مکانیکی و تأمین هوای تازه ضروری است.

5. ضوابط نورپردازی

• روشنایی یکنواخت: برای افزایش ایمنی مسافران و همچنین بهبود تجربه کاربری، روشنایی باید به‌طور یکنواخت در سراسر سکوها توزیع شود.
• سیستم‌های اضطراری: در سکوها باید چراغ‌های اضطراری تعبیه شود که در مواقع قطعی برق به‌طور خودکار فعال شوند و راهنمایی لازم را برای خروج ایمن مسافران فراهم کنند.

6. دسترسی و ارتباطات در سکوها

• پله‌ها و آسانسورها: تمامی سکوها باید به پله‌ها و آسانسورهای ایمن دسترسی داشته باشند تا امکان انتقال سریع مسافران فراهم شود.
• دستگاه‌های ارتباطی و هشدار: سیستم‌های ارتباطی برای هشداردهی و اطلاع‌رسانی به مسافران، شامل بلندگوها و تابلوهای دیجیتالی، باید در تمامی نقاط سکو تعبیه شوند.

7. الزامات اضطراری

• خروج‌های اضطراری: در طراحی سکوها باید دسترسی سریع به خروج‌های اضطراری در نظر گرفته شود تا در مواقع بروز حادثه مسافران به‌راحتی تخلیه شوند.
• علائم خروج اضطراری: این علائم باید به‌وضوح در نقاط مختلف سکوها نصب شوند و قابلیت دید در تاریکی را نیز داشته باشند.

 

راهکارها و ضوابط کنترل آب‌های زیرزمینی در ایستگاه‌های مترو زیرزمینی:

 

1. 1. آب‌بندی سازه‌ها (Waterproofing)

استفاده از مواد آب‌بندی مقاوم: یکی از روش‌های اساسی در کنترل آب‌های زیرزمینی، استفاده از غشاهای ضدآب، مواد پلیمری مقاوم و بتن‌های ضد نفوذ در طراحی دیوارها، کف و سقف ایستگاه‌ها است.

آب‌بندی اتصالات: در بخش‌هایی که قطعات بتنی یا فلزی به یکدیگر متصل می‌شوند، استفاده از نوارهای آب‌بند و مواد سیلیکونی برای جلوگیری از نفوذ آب ضروری است.

1. 2. سیستم زهکشی (Drainage System)

زهکشی خارجی: استفاده از سیستم‌های زهکشی خارجی اطراف ایستگاه‌ها برای هدایت آب‌های زیرزمینی به مناطق خاص یا سیستم‌های جمع‌آوری آب. این زهکشی‌ها معمولاً شامل لوله‌های زهکشی، گودال‌های جمع‌آوری و پمپ‌های آب برای انتقال آب به خارج از ایستگاه هستند.

زهکشی داخلی: در کف و دیوارهای ایستگاه باید سیستم زهکشی داخلی تعبیه شود تا هرگونه نفوذ آب به داخل ساختمان به سرعت جمع‌آوری و تخلیه شود.

1. 3. پمپ‌های آب زیرزمینی

نصب پمپ‌های خودکار: پمپ‌های آب خودکار در بخش‌هایی از ایستگاه نصب می‌شوند که تجمع آب‌های زیرزمینی یا نفوذی ممکن است رخ دهد. این پمپ‌ها به‌طور خودکار آب را تخلیه کرده و به محل‌های مشخص هدایت می‌کنند.

سیستم پشتیبان اضطراری: نصب پمپ‌های پشتیبان به‌ویژه در موارد اضطراری که ممکن است پمپ‌های اصلی به هر دلیل از کار بیفتند.

1. 4. استفاده از لایه‌های محافظ (Protection Layers)

در اطراف سازه‌های زیرزمینی ایستگاه‌ها می‌توان از لایه‌های محافظ مانند ژئوممبران‌ها و ژئوتکستایل‌ها برای کنترل نفوذ آب استفاده کرد. این لایه‌ها در محیط اطراف سازه قرار گرفته و به عنوان محافظی در برابر فشار آب‌های زیرزمینی عمل می‌کنند.

1. 5. طراحی مناسب فونداسیون

فونداسیون ایزوله: در طراحی فونداسیون ایستگاه‌ها باید از بتن‌های با تراکم بالا و مواد مقاوم در برابر نفوذ آب استفاده شود. علاوه بر این، فونداسیون ایستگاه باید به گونه‌ای طراحی شود که مانع از نفوذ آب به داخل سازه شود.

فونداسیون معکوس (Inverted Foundation): در برخی موارد، استفاده از فونداسیون‌های معکوس که به عنوان مانع فیزیکی در برابر جریان آب‌های زیرزمینی عمل می‌کنند، می‌تواند کارآمد باشد.

1. 6. سیستم‌های کنترل فشار آب (Water Pressure Control)

پایدارسازی فشار آب: برای جلوگیری از افزایش فشار آب‌های زیرزمینی به دیوارهای ایستگاه، می‌توان از سیستم‌هایی مانند چاه‌های تعادل و مخازن نگهداری آب استفاده کرد. این سیستم‌ها فشار آب را در مناطق بحرانی کاهش می‌دهند.

تخلیه تدریجی: سیستم‌هایی طراحی می‌شوند تا آب‌های زیرزمینی به‌طور تدریجی و با سرعت کنترل‌شده تخلیه شوند تا از تأثیرات منفی فشار آب بر سازه‌های زیرزمینی جلوگیری شود.

1. 7. پوشش‌های محافظ در برابر خوردگی (Anti-Corrosion Coatings)

فلزات مقاوم در برابر خوردگی: تمامی سازه‌های فلزی زیرزمینی که ممکن است با آب‌های زیرزمینی در تماس باشند، باید با استفاده از پوشش‌های ضدخوردگی یا فلزات مقاوم در برابر رطوبت مانند فولاد ضدزنگ پوشش داده شوند تا از خوردگی جلوگیری شود.

1. 8. مانیتورینگ و نگهداری سیستم‌ها

سیستم‌های نظارت مداوم: باید سیستم‌های مانیتورینگ نصب شوند که بتوانند میزان نفوذ آب، فشار آب‌های زیرزمینی و عملکرد سیستم‌های زهکشی را به‌طور مداوم رصد کنند.

برنامه نگهداری منظم: تمامی سیستم‌های کنترل آب باید به‌صورت دوره‌ای بررسی و تعمیر شوند تا از عملکرد بهینه آنها اطمینان حاصل شود. این برنامه شامل تست پمپ‌ها، بازرسی زهکشی‌ها و بررسی نقاط نفوذ آب است.

1. 9. استفاده از تونل‌های ایزوله

تونل‌های ایزوله: در صورت نیاز، می‌توان از تونل‌های ایزوله بین سازه‌های اصلی ایستگاه و دیواره‌های زیرزمینی استفاده کرد که این تونل‌ها به‌عنوان یک مانع اضافی برای جلوگیری از نفوذ آب عمل می‌کنند.

1. 10. تحقیقات و مطالعات هیدرولوژیکی

مطالعات قبل از ساخت: در مراحل اولیه طراحی و قبل از ساخت ایستگاه‌های مترو، باید مطالعات هیدرولوژیکی جامعی انجام شود تا سطح آب‌های زیرزمینی، مسیرهای جریان و فشار آنها شناسایی شود. بر اساس این مطالعات، طراحی مناسب سیستم‌های کنترل آب صورت می‌گیرد.

 

 

 

طراحی ایستگاه‌های مترو به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های زیرساخت شهری، نیازمند دقت و توجه به جنبه‌های مختلف فنی، ایمنی، دسترسی و زیبایی‌شناختی است. در کنار این موارد، هماهنگی با محیط طبیعی و زیرزمینی و کنترل چالش‌های مرتبط با آب‌های زیرزمینی و تهویه از اولویت‌های اساسی در طراحی متروهای زیرزمینی است.

با توجه به حجم بالای مسافران و نقش مترو در تسهیل حمل‌ونقل شهری، طراحی ایستگاه‌ها باید به گونه‌ای انجام شود که ایمنی، راحتی و دسترسی بهینه برای همه اقشار جامعه تضمین شود. استفاده از مصالح مقاوم، سیستم‌های مدرن تهویه و اطفای حریق، و فراهم کردن فضاهای دسترسی برای افراد کم‌توان از الزامات طراحی مدرن ایستگاه‌های مترو است.

علاوه بر این، طراحی ایستگاه‌ها باید با در نظر گرفتن نیازهای روز، قابلیت توسعه و بهینه‌سازی در آینده را داشته باشد. از این رو، به‌کارگیری فناوری‌های نوین در مدیریت و بهره‌برداری از سیستم مترو، بهینه‌سازی مصرف انرژی و افزایش راحتی مسافران از دیگر ابعاد مهم طراحی مترو به شمار می‌آید.

در نهایت، مترو به‌عنوان قلب تپنده حمل‌ونقل عمومی شهری، نیازمند طراحی هوشمندانه و همه‌جانبه است تا بتواند با رشد و توسعه شهرها، نیازهای حمل‌ونقل سریع، ایمن و پایدار را برآورده کند.