طراحی ایستگاه‌های مترو به‌عنوان بخشی حیاتی از زیرساخت حمل‌ونقل عمومی، نیازمند توجه به چندین عامل مهم است. این ایستگاه‌ها به دلیل حجم بالای تردد و استفاده روزانه از آن‌ها، باید از نظر کارایی، ایمنی، زیبایی‌شناسی و راحتی کاربران به دقت طراحی شوند. همچنین، این ایستگاه‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی به تجربه کاربران از فضاهای شهری ایفا می‌کنند.
ایمنی و دسترسی در ایستگاه‌های مترو و نقش طراحی و معماری در آن
ایمنی و دسترسی دو عامل کلیدی در طراحی ایستگاه‌های مترو هستند که نقش مهمی در تجربه کاربران و عملکرد کلی ایستگاه‌ها ایفا می‌کنند. طراحی و معماری ایستگاه‌های مترو می‌تواند با ترکیب فن‌آوری‌های نوین، اصول طراحی کاربرمحور و رعایت استانداردهای ایمنی، به بهبود این دو جنبه مهم کمک کند.
ایمنی در ایستگاه‌های مترو
- طراحی فضاها برای کنترل جمعیت
کنترل جمعیت یکی از چالش‌های اصلی در طراحی فضاهای عمومی، به‌ویژه در ایستگاه‌های مترو است. با توجه به تردد بالای مسافران در این ایستگاه‌ها، طراحی فضاها باید به گونه‌ای باشد که جریان افراد به‌طور کارآمد و روان مدیریت شود و از ایجاد تراکم و خطرات ناشی از ازدحام جلوگیری کند. در ادامه، اصول و راهکارهای موثر در طراحی فضاها برای کنترل جمعیت را بررسی می‌کنیم:
۱. برنامه‌ریزی فضایی و مسیرهای گردش جمعیت
الف) تفکیک واضح مسیرها:
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های کنترل جمعیت، ایجاد مسیرهای جداگانه برای ورود، خروج و حرکت به سمت سکوها است. این تفکیک به جلوگیری از برخورد و تداخل افراد کمک کرده و به تسریع جریان حرکت مسافران کمک می‌کند. برای این منظور، ورودی‌ها و خروجی‌ها باید به اندازه کافی از یکدیگر فاصله داشته باشند و نشانه‌های واضحی برای هدایت مسافران تعبیه شود.
ب) مسیرهای مستقیم و کوتاه:
طراحی مسیرهای کوتاه و مستقیم بین ورودی‌های اصلی، گیت‌ها و سکوها باعث می‌شود که مسافران بدون نیاز به دور زدن یا سرگردانی به مقصد خود برسند. این امر به کاهش ازدحام در نقاط حساس و بهینه‌سازی حرکت افراد کمک می‌کند.
ج) سکوهای بزرگ و چندگانه:
سکوهای ایستگاه باید به اندازه کافی وسیع و طولانی باشند تا بتوانند حجم زیاد مسافران را در ساعات اوج تردد مدیریت کنند. همچنین، استفاده از سکوهای چندگانه برای قطارهای مختلف یا مسیرهای متفاوت، جریان مسافران را تفکیک کرده و از تراکم در یک نقطه جلوگیری می‌کند.
۲. طراحی ورودی‌ها و خروجی‌های چندگانه
الف) توزیع مناسب ورودی‌ها و خروجی‌ها:
در ایستگاه‌های بزرگ و شلوغ، طراحی ورودی‌ها و خروجی‌های متعدد با توزیع مناسب در نقاط مختلف ایستگاه، کمک می‌کند تا جمعیت به طور متوازن در سراسر فضا پخش شود. این امر از تراکم بیش از حد در یک ورودی یا خروجی جلوگیری کرده و به تخلیه سریع‌تر جمعیت در مواقع اضطراری کمک می‌کند.
ب) استفاده از گیت‌های خودکار و چندگانه:
گیت‌های خودکار و سریع برای ورود و خروج مسافران در ایستگاه‌ها می‌تواند به کاهش صف‌ها و ازدحام کمک کند. این گیت‌ها باید به اندازه کافی در ورودی‌ها و خروجی‌ها نصب شوند تا تعداد بالای مسافران در کوتاه‌ترین زمان ممکن عبور کنند.
۳. استفاده از فناوری‌های هوشمند برای مدیریت جمعیت
الف) سیستم‌های نظارتی و کنترل ترافیک انسانی:
یکی از راه‌های نوین در مدیریت جمعیت، استفاده از فناوری‌های هوشمند است. سیستم‌های نظارتی و کنترل ترافیک انسانی که به کمک دوربین‌های مداربسته و حسگرهای حرکتی عمل می‌کنند، می‌توانند به صورت خودکار جریان جمعیت را پایش و در صورت نیاز، مسیرها و فضاهای جایگزین را به مسافران پیشنهاد کنند. این سیستم‌ها همچنین می‌توانند به مدیریت بحران در شرایط اضطراری کمک کنند.
ب) اطلاع‌رسانی هوشمند:
اطلاع‌رسانی لحظه‌ای به مسافران از طریق تابلوهای دیجیتال و اپلیکیشن‌های موبایلی می‌تواند به مدیریت بهتر جمعیت کمک کند. اطلاعاتی مانند زمان رسیدن قطارها، مسیرهای خلوت‌تر، و حتی اطلاعات در مورد ازدحام در سکوها یا خروجی‌های خاص می‌تواند مسافران را در انتخاب مسیرهای بهتر یاری دهد.
۴. طراحی فضاهای انعطاف‌پذیر و چندمنظوره
الف) فضاهای انتظار مناسب:
در ایستگاه‌های مترو، فضاهای کافی برای انتظار مسافران باید در نظر گرفته شود. این فضاها می‌توانند شامل نیمکت‌ها، مناطق باز و حتی فروشگاه‌ها باشند که به کاهش فشار بر روی سکوها و مسیرهای اصلی کمک می‌کند. این طراحی نه تنها راحتی مسافران را افزایش می‌دهد، بلکه باعث توزیع متعادل‌تر جمعیت در سراسر ایستگاه می‌شود.
ب) استفاده از فضاهای چندمنظوره:
طراحی فضاهای انعطاف‌پذیر که می‌توانند در ساعات مختلف برای کارکردهای متفاوت استفاده شوند، از جمله راهکارهای دیگر است. برای مثال، یک فضای باز ممکن است در ساعات اوج تردد برای عبور و مرور مسافران استفاده شود و در زمان‌های خلوت به عنوان فضای نشیمن یا حتی مکان‌های موقت تجاری به کار رود.
۵. مدیریت صف‌ها و تراکم در نقاط حساس
الف) مدیریت صف‌ها در گیت‌ها و پله‌ها:
طراحی گیت‌ها و پله‌های عریض‌تر به جلوگیری از تراکم در ورودی‌ها و خروجی‌ها کمک می‌کند. همچنین استفاده از راهروهای خاص برای مدیریت صف‌ها و هدایت مسافران به گیت‌های مختلف، به جلوگیری از ایجاد ازدحام در این مناطق کمک می‌کند. طراحی پله‌برقی‌ها نیز باید به گونه‌ای باشد که به سرعت مسافران را جابجا کرده و از توقف‌های ناگهانی و ازدحام جلوگیری شود.
ب) طراحی نقاط استراتژیک برای کاهش تراکم:
در ایستگاه‌های شلوغ، نقاط استراتژیک مانند تقاطع‌ها و محل‌های تغییر مسیر باید با دقت طراحی شوند تا از ایجاد نقاط فشار و تراکم جلوگیری شود. این نقاط می‌توانند شامل فضاهای بازتر، مسیرهای چندگانه، یا حتی سطوح مختلف برای تفکیک جریان‌های ورودی و خروجی باشند.
۶. پیش‌بینی بحران و طراحی برای شرایط اضطراری
الف) مسیرهای تخلیه اضطراری:
در مواقع اضطراری، جمعیت باید به سرعت و ایمنی از ایستگاه تخلیه شود. طراحی مسیرهای تخلیه اضطراری که به خوبی نشانه‌گذاری شده‌اند و دسترسی آسان به آن‌ها فراهم است، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، استفاده از درب‌های خروج اضطراری در نقاط مختلف ایستگاه می‌تواند به تخلیه سریع و بدون خطر کمک کند.
ب) طراحی برای مدیریت جمعیت در شرایط بحرانی:
طراحی ایستگاه‌ها باید به گونه‌ای باشد که در شرایط بحرانی مانند آتش‌سوزی، زلزله یا حملات تروریستی، جمعیت به سرعت و با کمترین تلفات تخلیه شود. استفاده از فضاهای باز و خروجی‌های متعدد، نقش مهمی در مدیریت جمعیت در این مواقع دارد.
- خروج اضطراری و راه‌های ایمنی
در طراحی ایستگاه‌های مترو، خروج اضطراری و راه‌های ایمنی از مهم‌ترین بخش‌ها هستند که برای حفظ جان مسافران در شرایط اضطراری مانند آتش‌سوزی، زلزله، حملات تروریستی یا سایر حوادث بحرانی حیاتی‌اند. یک سیستم موثر خروج اضطراری به کاربران اجازه می‌دهد که در کمترین زمان و با بیشترین ایمنی از ایستگاه خارج شوند. این مسئله نه تنها به طراحی کارآمد مسیرها و فضاها، بلکه به استفاده از فناوری‌های نوین و برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد.
۱. اصول طراحی خروج اضطراری در ایستگاه‌های مترو
الف) مسیرهای خروج متعدد و توزیع‌شده:
یکی از اصول کلیدی طراحی خروج اضطراری، وجود چندین مسیر خروجی در نقاط مختلف ایستگاه است. این مسیرها باید به خوبی توزیع شده باشند تا در هنگام حادثه، تمامی افراد به طور همزمان به سمت یک خروجی هدایت نشوند. همچنین، در صورت انسداد یا عدم امکان استفاده از یک خروجی، مسیرهای جایگزین باید به راحتی در دسترس باشند.
ب) دسترسی سریع و آسان:
مسیرهای خروج اضطراری باید بدون موانع و به صورت مستقیم طراحی شوند. مسافران باید بتوانند به سرعت به این مسیرها دسترسی پیدا کنند و از ایستگاه خارج شوند. برای این منظور، استفاده از علائم واضح، نورپردازی مناسب و طراحی ورودی‌های بزرگ و بدون مانع ضروری است.
ج) خروجی‌های جداگانه برای بخش‌های مختلف ایستگاه:
در ایستگاه‌های مترو، بخش‌های مختلف مانند ورودی‌ها، سکوها، و فضاهای عمومی باید خروجی‌های جداگانه و متعددی داشته باشند. این امر به تقسیم ترافیک جمعیت در زمان حادثه کمک می‌کند و از ایجاد تراکم در یک نقطه جلوگیری می‌کند.
۲. عناصر کلیدی در طراحی راه‌های ایمنی و خروج اضطراری
الف) پله‌ها و پله‌برقی‌های اضطراری:
در ایستگاه‌های زیرزمینی، استفاده از پله‌ها و پله‌برقی‌ها به عنوان راه‌های ایمنی بسیار مهم است. پله‌های اضطراری باید به گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند حجم زیادی از مسافران را در زمان کوتاهی تخلیه کنند. همچنین، پله‌برقی‌ها باید امکان تبدیل شدن به پله ثابت در مواقع اضطراری را داشته باشند تا مسافران بتوانند از آن‌ها برای خروج استفاده کنند.
ب) خروجی‌های هوایی و درب‌های خودکار اضطراری:
خروجی‌های هوایی که به سطح زمین منتهی می‌شوند، از دیگر راه‌های موثر در تخلیه اضطراری هستند. این خروجی‌ها باید به اندازه کافی بزرگ باشند و درب‌های خودکار اضطراری در نقاط استراتژیک نصب شوند که به طور خودکار در مواقع اضطراری باز شوند و مسیر خروج را آزاد کنند.
ج) علائم راهنمای خروج و نورپردازی اضطراری:
علائم راهنمای خروج اضطراری باید به صورت برجسته و در نقاط کلیدی ایستگاه قرار گیرند تا در شرایط بحرانی، افراد بتوانند به سرعت مسیر خروج را پیدا کنند. این علائم باید از استانداردهای جهانی پیروی کنند و با استفاده از رنگ‌های روشن مانند سبز و قرمز مشخص شوند. همچنین، نورپردازی اضطراری در طول مسیرهای خروجی باید وجود داشته باشد تا حتی در صورت قطع برق، مسیر خروج روشن بماند.
۳. تکنولوژی‌های نوین در سیستم‌های خروج اضطراری
الف) سیستم‌های هشدار و اطلاع‌رسانی:
سیستم‌های هشدار صوتی و تصویری که به صورت خودکار فعال می‌شوند، به مسافران اطلاع می‌دهند که چه زمانی و از چه مسیری باید ایستگاه را تخلیه کنند. این سیستم‌ها می‌توانند از طریق بلندگوها، نمایشگرهای دیجیتال و حتی پیام‌های هشدار به گوشی‌های هوشمند، اطلاعات دقیق درباره حادثه و راه‌های خروج را به کاربران ارائه دهند.
ب) سیستم‌های تهویه اضطراری:
در شرایطی مانند آتش‌سوزی که دود می‌تواند خطرات جانی جدی ایجاد کند، سیستم‌های تهویه اضطراری باید به سرعت فعال شوند تا دود و گازهای مضر را از مسیرهای خروج پاک کنند. این سیستم‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که در کوتاه‌ترین زمان ممکن هوا را تصفیه کرده و مسیرهای خروج را امن نگه دارند.
ج) سیستم‌های هوشمند کنترل جمعیت:
در برخی ایستگاه‌های پیشرفته، سیستم‌های هوشمند کنترل جمعیت به کمک حسگرها و دوربین‌های نظارتی، جریان جمعیت را به صورت لحظه‌ای پایش می‌کنند و در صورت نیاز، مسیرهای تخلیه اضطراری را به طور خودکار باز یا بسته می‌کنند. این سیستم‌ها می‌توانند به جلوگیری از تراکم جمعیت در نقاط خروجی و مدیریت بهتر جریان مسافران کمک کنند.
۴. طراحی برای مدیریت بحران
الف) سناریوهای مختلف خروج اضطراری:
طراحان باید سناریوهای مختلفی را برای خروج اضطراری در نظر بگیرند. این سناریوها ممکن است شامل آتش‌سوزی، سیل، زلزله یا حملات تروریستی باشد. برای هر سناریو، مسیرهای خروج خاص و برنامه‌های تخلیه تعریف می‌شوند تا در هر شرایطی مسافران به بهترین شکل ممکن هدایت شوند.
ب) آموزش و تمرینات اضطراری:
علاوه بر طراحی فیزیکی مناسب، آموزش و برگزاری تمرینات منظم برای کارکنان ایستگاه و حتی مسافران می‌تواند در مدیریت بحران موثر باشد. این تمرینات به کاربران کمک می‌کند که در زمان حادثه آرامش خود را حفظ کرده و به طور سریع و امن از ایستگاه خارج شوند.
۵. چالش‌ها و راهکارهای طراحی خروج اضطراری
الف) پیچیدگی زیرساخت‌های زیرزمینی:
یکی از چالش‌های اصلی در طراحی خروج اضطراری در ایستگاه‌های مترو، پیچیدگی زیرساخت‌های زیرزمینی است. با توجه به محدودیت‌های فضایی و تعداد زیاد طبقات زیرزمینی، طراحی مسیرهای خروجی به گونه‌ای که هم کارآمد و هم ایمن باشند، نیازمند دقت و خلاقیت است.
ب) دسترسی به افراد دارای معلولیت:
در زمان طراحی مسیرهای خروج اضطراری، باید توجه ویژه‌ای به افراد دارای معلولیت شود. رمپ‌ها، آسانسورهای اضطراری و مسیرهای خروجی مناسب برای ویلچر باید به گونه‌ای طراحی شوند که در مواقع بحرانی این افراد نیز بتوانند به سرعت از ایستگاه خارج شوند.
۶. نمونه‌های موفق در طراحی خروج اضطراری
الف) ایستگاه متروی کینگز کراس، لندن:
این ایستگاه پس از حادثه آتش‌سوزی سال ۱۹۸۷، به طور کامل بازطراحی شد و خروجی‌های اضطراری جدیدی به آن اضافه گردید. مسیرهای خروج گسترده و سیستم‌های پیشرفته تهویه در این ایستگاه از جمله عواملی هستند که ایمنی آن را به شدت افزایش داده‌اند.
ب) ایستگاه متروی گرند سنترال، نیویورک:
در این ایستگاه، علاوه بر وجود خروجی‌های متعدد، سیستم‌های هوشمند مدیریت جمعیت و دوربین‌های نظارتی پیشرفته به کنترل بهتر جریان مسافران در زمان‌های اضطراری کمک می‌کنند. همچنین، علائم خروج اضطراری در سراسر ایستگاه به وضوح قابل مشاهده است.
- سیستم‌های نظارت و هشدار
سیستم‌های نظارت و هشدار از عناصر کلیدی در حفظ ایمنی و مدیریت بحران در ایستگاه‌های مترو هستند. این سیستم‌ها به کمک فناوری‌های پیشرفته، نقش مهمی در جلوگیری از وقوع حوادث، کنترل بحران و تخلیه اضطراری مسافران دارند. طراحی و پیاده‌سازی کارآمد این سیستم‌ها باعث می‌شود تا همواره یک نظارت لحظه‌ای بر جریان مسافران و شرایط ایستگاه وجود داشته باشد و در صورت بروز خطر، هشدارهای لازم به سرعت صادر شود.
۱. سیستم‌های نظارت
سیستم‌های نظارتی، به کمک دوربین‌های مداربسته، حسگرها و دستگاه‌های هوشمند، به طور پیوسته جریان‌های مسافری و شرایط مختلف ایستگاه را پایش می‌کنند. این سیستم‌ها اطلاعاتی حیاتی را به اپراتورها و مدیران ایمنی ارائه می‌دهند تا تصمیمات سریع و دقیقی در مواقع ضروری اتخاذ شود.
الف) دوربین‌های مداربسته (CCTV):
دوربین‌های مداربسته به عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای سیستم‌های نظارت در ایستگاه‌های مترو، تمامی فضاهای ایستگاه، از جمله ورودی‌ها، سکوها، پله‌برقی‌ها و مسیرهای خروجی را به صورت ۲۴ ساعته پایش می‌کنند. این دوربین‌ها قابلیت تشخیص ازدحام، رفتارهای غیرعادی و حتی جرائم را دارند. تصاویر و ویدئوهای ضبط شده توسط این دوربین‌ها به اتاق‌های کنترل ارسال می‌شود تا در صورت بروز حادثه یا رفتار مشکوک، اقدامات لازم به سرعت انجام شود.
ب) حسگرهای حرکت و حضور:
حسگرهای حرکتی در نقاط مختلف ایستگاه‌ها نصب می‌شوند تا هر گونه حرکت غیرعادی یا تجمع غیرمجاز افراد را تشخیص دهند. این حسگرها به خصوص در مکان‌های حساس مانند ورودی‌های اضطراری، تونل‌ها و راهروهای خالی استفاده می‌شوند تا در صورت ورود یا تجمع افراد در این مکان‌ها، هشدار لازم به مسئولان داده شود.
ج) سیستم‌های شناسایی ازدحام:
برخی ایستگاه‌های پیشرفته به سیستم‌های هوشمند شناسایی ازدحام مجهز هستند که به کمک الگوریتم‌های پیچیده و تحلیل تصاویر و داده‌های حسگرها، می‌توانند تراکم جمعیت در بخش‌های مختلف ایستگاه را تشخیص دهند. این سیستم‌ها به‌طور خودکار می‌توانند جریان مسافران را از طریق اعلان‌های صوتی یا تابلوهای دیجیتالی به مسیرهای خلوت‌تر هدایت کنند.
۲. سیستم‌های هشدار
سیستم‌های هشدار به منظور اطلاع‌رسانی سریع و موثر در زمان بروز حوادث و شرایط اضطراری استفاده می‌شوند. این سیستم‌ها شامل مجموعه‌ای از هشدارهای صوتی، تصویری و دیجیتال هستند که در سراسر ایستگاه نصب شده‌اند تا به محض وقوع خطر، مسافران را راهنمایی کنند.
الف) سیستم هشدار صوتی:
بلندگوهای هشدار صوتی در تمام قسمت‌های ایستگاه نصب می‌شوند و به صورت خودکار یا دستی در زمان بروز شرایط بحرانی مانند آتش‌سوزی، زلزله یا حملات تروریستی فعال می‌شوند. این سیستم‌ها می‌توانند اطلاعات حیاتی را به مسافران منتقل کنند، از جمله اعلام تخلیه فوری، مسیرهای امن خروج و توصیه‌های ایمنی.
ب) تابلوهای دیجیتالی و سیستم‌های اطلاع‌رسانی تصویری:
تابلوهای دیجیتالی در سراسر ایستگاه نصب می‌شوند تا در زمان بحران یا تغییرات در جریان حرکت قطارها، اطلاعات را به‌صورت بصری به مسافران ارائه دهند. این تابلوها می‌توانند جهت خروج، مسیرهای اضطراری و حتی وضعیت قطارها را نشان دهند. در شرایط اضطراری، این تابلوها به سرعت پیام‌های هشدار یا تخلیه را نمایش می‌دهند.
ج) هشدارهای موبایلی و اپلیکیشن‌ها:
در برخی ایستگاه‌های پیشرفته، سیستم‌های هشدار از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی نیز عمل می‌کنند. این اپلیکیشن‌ها به مسافران هشدارهای لحظه‌ای درباره وضعیت ایستگاه، حوادث احتمالی و مسیرهای خروجی ارسال می‌کنند. این روش به‌خصوص در مواقعی که افراد در نقاطی قرار دارند که ممکن است به تابلوها یا سیستم‌های صوتی دسترسی نداشته باشند، مفید است.
۳. سیستم‌های ترکیبی و هوشمند
الف) سیستم‌های یکپارچه مدیریت بحران (IBMS):
سیستم‌های یکپارچه مدیریت بحران، فناوری‌هایی هستند که اطلاعات به‌دست آمده از دوربین‌ها، حسگرها و سایر سیستم‌های نظارتی را به‌صورت متمرکز جمع‌آوری و تحلیل می‌کنند. این سیستم‌ها به مدیران امکان می‌دهند تا شرایط اضطراری را به‌طور همزمان در چندین بخش از ایستگاه مدیریت کرده و تصمیمات بهینه برای هدایت مسافران و کنترل جریان خروجی اتخاذ کنند.
ب) سیستم‌های خودکار تخلیه و مدیریت جمعیت:
برخی از سیستم‌های هوشمند می‌توانند به‌طور خودکار در صورت تشخیص بحران، اقدامات لازم را انجام دهند. برای مثال، این سیستم‌ها می‌توانند به‌صورت خودکار درب‌های خروج اضطراری را باز کنند، پله‌برقی‌ها را متوقف کنند یا جریان تهویه هوا را در زمان آتش‌سوزی تنظیم کنند.
۴. طراحی و نصب سیستم‌های هشدار و نظارت
الف) محل نصب مناسب:
دوربین‌ها، حسگرها و دستگاه‌های هشدار باید در نقاط استراتژیک نصب شوند تا تمامی فضاهای ایستگاه را پوشش دهند. مناطق کلیدی مانند سکوها، ورودی‌ها، پله‌ها و تونل‌ها باید به‌دقت زیر نظر باشند. همچنین، سیستم‌های هشدار باید در مکان‌هایی نصب شوند که به راحتی قابل مشاهده و شنیدن برای همه مسافران باشند.
ب) تست و نگهداری دوره‌ای:
برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم‌های نظارت و هشدار، باید به‌صورت دوره‌ای تست و بررسی شوند. این آزمایش‌ها شامل عملکرد صحیح دوربین‌ها، حسگرها، بلندگوها و تابلوهای دیجیتالی است. سیستم‌های هشدار باید به گونه‌ای باشند که در هر زمان آمادگی لازم برای فعال شدن در مواقع ضروری را داشته باشند.
۵. نمونه‌های موفق از سیستم‌های نظارت و هشدار در متروهای جهانی
الف) متروی توکیو، ژاپن:
متروی توکیو یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های هشدار و نظارت در جهان را داراست. این سیستم شامل دوربین‌های هوشمند، حسگرهای حرکت و سیستم‌های هشدار صوتی و تصویری است که به‌صورت لحظه‌ای اطلاعات را به اتاق کنترل مرکزی ارسال می‌کنند. همچنین، هشدارهای موبایلی و تابلوهای دیجیتالی پیشرفته به مسافران در تخلیه سریع کمک می‌کنند.
ب) متروی نیویورک، ایالات متحده:
در متروی نیویورک نیز از سیستم‌های یکپارچه مدیریت بحران استفاده می‌شود که به‌طور همزمان جریان جمعیت و شرایط ایمنی را کنترل می‌کنند. سیستم‌های نظارتی این مترو با دوربین‌های با وضوح بالا و سیستم‌های تحلیل داده‌های بلادرنگ مجهز شده‌اند که در مواقع اضطراری، به‌طور خودکار اقداماتی مانند باز کردن درب‌های خروجی را انجام می‌دهند.
- استفاده از مواد مقاوم و غیرقابل اشتعال
یکی از جنبه‌های مهم ایمنی در ایستگاه‌های مترو، استفاده از مواد مقاوم و غیرقابل اشتعال در طراحی و ساخت فضاهاست. این مواد نقش حیاتی در کاهش خطرات ناشی از حوادثی همچون آتش‌سوزی ایفا می‌کنند و می‌توانند ایمنی مسافران را در شرایط بحرانی تضمین کنند. همچنین، استفاده از این مواد می‌تواند زمان واکنش اضطراری و تخلیه ایستگاه را بهبود بخشد.
۱. مواد مقاوم در برابر آتش
در ساخت ایستگاه‌های مترو، انتخاب موادی که در برابر آتش مقاوم باشند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مواد می‌توانند به کاهش سرعت گسترش آتش و جلوگیری از انتشار دود و گازهای سمی کمک کنند، که به نوبه خود فرصت بیشتری برای تخلیه ایمن مسافران فراهم می‌کند.
الف) مواد ساختمانی غیرقابل اشتعال:
برای دیوارها، کف و سقف ایستگاه‌ها از موادی همچون بتن نسوز، فولاد ضدآتش و شیشه‌های مقاوم در برابر حرارت استفاده می‌شود. این مواد به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در برابر حرارت‌های بالا مقاومت کنند و از گسترش آتش جلوگیری نمایند.
ب) استفاده از مواد پوششی مقاوم در برابر آتش:
در بخش‌هایی که نیاز به پوشش دیوار یا کف وجود دارد، از مواد پوششی مانند رنگ‌ها و پوشش‌های مقاوم در برابر آتش استفاده می‌شود. این پوشش‌ها به سطح سازه‌ها اعمال شده و به عنوان یک مانع حرارتی عمل می‌کنند که از آتش‌سوزی جلوگیری می‌کنند یا سرعت گسترش آن را کاهش می‌دهند.
۲. مصالح نسوز و ضد دود
الف) درب‌ها و پنجره‌های ضدآتش و دود:
درب‌های مقاوم در برابر آتش (fire doors) و پنجره‌های ضد دود در نقاط حیاتی مانند مسیرهای خروج اضطراری، اتاق‌های کنترل و تجهیزات برقی نصب می‌شوند. این درب‌ها و پنجره‌ها می‌توانند از نفوذ آتش و دود به فضاهای دیگر جلوگیری کنند و راه‌های خروج اضطراری را برای مدت زمان بیشتری ایمن نگه دارند.
ب) استفاده از مواد نسوز در کابل‌کشی و تاسیسات:
در تاسیسات برقی و مخابراتی، استفاده از کابل‌های نسوز و عایق‌های مقاوم در برابر حرارت امری ضروری است. این مواد مانع از ایجاد آتش‌سوزی ناشی از اتصال‌های کوتاه یا بار اضافی در شبکه برق می‌شوند. کابل‌های نسوز به گونه‌ای طراحی شده‌اند که حتی در صورت وقوع آتش، عملکرد خود را حفظ کنند و به سیستم‌های حیاتی نظیر روشنایی اضطراری و هشدار دهنده‌ها اجازه فعالیت دهند.
۳. استانداردهای بین‌المللی برای مواد مقاوم و غیرقابل اشتعال
ایستگاه‌های مترو باید از استانداردهای بین‌المللی مرتبط با ایمنی آتش‌سوزی پیروی کنند. این استانداردها شامل مقررات سختگیرانه‌ای برای استفاده از مواد ساختمانی و تجهیزات ضدآتش هستند.
الف) استانداردهای بین‌المللی:
استانداردهایی مانند NFPA 130 (استاندارد برای ایمنی در حمل و نقل ریلی و مترو) و EN 13501 (استاندارد اروپایی طبقه‌بندی واکنش مواد در برابر آتش) از مهم‌ترین چارچوب‌های ایمنی برای مواد مقاوم در برابر آتش در حمل و نقل عمومی هستند. این استانداردها مشخص می‌کنند که چه نوع موادی باید در ساخت و تجهیز ایستگاه‌های مترو استفاده شوند و چگونه باید تست و ارزیابی شوند.
۴. عایق‌های حرارتی و ضدآتش
الف) عایق‌های مقاوم به حرارت:
در طراحی ایستگاه‌های مترو، استفاده از عایق‌های حرارتی برای جلوگیری از انتقال حرارت به قسمت‌های دیگر ضروری است. این عایق‌ها معمولاً در دیوارها، سقف و ستون‌های فلزی نصب می‌شوند تا در صورت وقوع آتش‌سوزی، حرارت نتواند به سرعت به بخش‌های دیگر انتقال یابد و از گسترش آتش جلوگیری شود.
ب) استفاده از مواد ضدآتش در تونل‌ها:
تونل‌های مترو که زیر زمین قرار دارند، نیاز به حفاظت بیشتری در برابر آتش دارند. برای این منظور، دیواره‌های تونل‌ها با استفاده از مواد مقاوم در برابر حرارت پوشانده می‌شوند. همچنین، سیستم‌های تهویه هوا و حذف دود در تونل‌ها نصب می‌شوند تا در صورت وقوع آتش، دود به سرعت از محیط خارج شود و مانع تنفس مسافران نشود.
۵. فناوری‌های نوین در مواد مقاوم به آتش
امروزه، فناوری‌های نوینی برای تولید مواد مقاوم در برابر آتش و کاهش خطرات ناشی از حریق توسعه یافته‌اند. برخی از این فناوری‌ها شامل استفاده از نانوذرات مقاوم به حرارت و مواد ترموستاتیک است که به‌طور خودکار در برابر حرارت‌های بالا عمل می‌کنند.
الف) مواد خود خاموش‌شونده:
این مواد به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در صورت قرار گرفتن در معرض شعله یا حرارت بالا، به طور خودکار فرآیند احتراق را متوقف می‌کنند. این نوع مواد می‌توانند در کاهش سرعت گسترش آتش و افزایش ایمنی مسافران موثر باشند.
۶. نگهداری و بررسی دوره‌ای
برای اطمینان از عملکرد صحیح مواد و تجهیزات ضدآتش، نگهداری دوره‌ای و بررسی مداوم این مواد ضروری است. مواد مقاوم در برابر آتش باید به طور منظم بازرسی و در صورت نیاز تعویض شوند تا ایمنی فضاهای مترو در برابر حریق تضمین شود.
دسترسی در ایستگاه‌های مترو
الف) دسترسی برای همه کاربران: یکی از اصول اساسی در طراحی ایستگاه‌های مدرن، ایجاد دسترسی برابر برای همه کاربران است، از جمله افراد دارای معلولیت، سالمندان، و خانواده‌ها با کودکان کوچک. استفاده از رمپ‌ها، آسانسورها و پله‌برقی‌های متعدد در طراحی ایستگاه‌ها به کاربران کمک می‌کند که بدون مشکل از بخش‌های مختلف ایستگاه استفاده کنند.
ب) طراحی برای افراد کم‌بینا و نابینا: یکی دیگر از جنبه‌های مهم دسترسی، فراهم کردن امکاناتی برای افراد کم‌بینا و نابینا است. استفاده از نوارهای هدایتگر بر روی زمین، علائم لمسی در نقاط کلیدی ایستگاه و سیستم‌های صوتی که اطلاعات مورد نیاز را در اختیار کاربران قرار می‌دهد، می‌تواند به بهبود تجربه افراد نابینا و کم‌بینا در استفاده از مترو کمک کند. طراحی ایستگاه‌های مترو به گونه‌ای باید باشد که این امکانات به صورت یکپارچه در کل فضا قرار گرفته و استفاده از آن‌ها راحت باشد.
ج) طراحی برای دسترسی سریع و آسان: ایستگاه‌های مترو باید طوری طراحی شوند که به کاربران اجازه دهند به سرعت و بدون نیاز به صرف وقت زیاد، از ورودی‌ها به سکوها برسند. این امر به ویژه در شهرهای بزرگ که ایستگاه‌ها شلوغ‌تر هستند اهمیت دارد. طراحی مسیرهای مستقیم و حذف موانع غیرضروری می‌تواند به بهبود دسترسی کمک کند.
نقش طراحی و معماری در ایمنی و دسترسی مترو
الف) نورپردازی مترو: نورپردازی نقش اساسی در بهبود ایمنی و دسترسی دارد. فضاهای روشن و به خوبی نورپردازی شده، احساس امنیت را افزایش می‌دهند و به کاربران کمک می‌کنند تا به راحتی راه خود را پیدا کنند. نورپردازی مناسب همچنین در کاهش احتمال وقوع تصادفات و جراحات مؤثر است، به ویژه در مناطقی مانند پله‌ها و سکوها.
ب) طراحی بصری و علائم راهنمی مترو: طراحی بصری یک ایستگاه مترو باید به گونه‌ای باشد که کاربران به راحتی بتوانند مسیر خود را پیدا کنند. استفاده از رنگ‌های متفاوت، نقشه‌های خوانا، علائم بزرگ و ساده، و خطوط هدایتگر بر روی کف زمین، به کاربران کمک می‌کند تا بدون سردرگمی مسیر صحیح را بیابند. طراحی کارآمد علائم راهنما می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش استرس و اضطراب کاربران داشته باشد.
ج) استفاده از فضای باز و شفافیت در معماری: معماری ایستگاه‌های مترو در دهه‌های اخیر به سمت استفاده از فضاهای باز و شفافیت در طراحی رفته است. این نوع طراحی به کاربران اجازه می‌دهد که احساس کنند در محیطی ایمن و کنترل‌شده هستند. استفاده از دیوارهای شیشه‌ای، نور طبیعی، و فضای وسیع، احساس امنیت را تقویت می‌کند.
د) ادغام فناوری‌های نوین: فناوری‌های هوشمند در طراحی ایستگاه‌های مترو نقش پررنگی دارند. سیستم‌های خودکار اطلاع‌رسانی به کاربران در مورد زمان رسیدن قطارها، نمایش اطلاعات مسیریابی و استفاده از تلفن‌های هوشمند برای خرید بلیط، نمونه‌هایی از این فناوری‌ها هستند که به بهبود تجربه دسترسی کاربران کمک می‌کنند. همچنین، استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند پله‌برقی‌های هوشمند که فقط در زمان نیاز فعال می‌شوند، به افزایش ایمنی و کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.