بخش CSR (Central Sterile Services Department) یا بخش استریلیزاسیون مرکزی در بیمارستان یکی از مهم‌ترین بخش‌های پشتیبانی است که مسئولیت استریل کردن تجهیزات پزشکی و جراحی را بر عهده دارد. این بخش نقش کلیدی در جلوگیری از عفونت‌های بیمارستانی و اطمینان از ایمنی بیماران در طول جراحی‌ها و دیگر فرآیندهای درمانی ایفا می‌کند.
خدمات و وظایف اصلی بخش CSR:
- جمع‌آوری تجهیزات و ابزار پزشکی: ابزارهای پزشکی از بخش‌های مختلف بیمارستان، از جمله اتاق‌های عمل و بخش‌های بستری، به CSR تحویل داده می‌شوند.
- تمیز کردن و ضدعفونی: ابزارها به‌طور دقیق شسته و ضدعفونی می‌شوند تا هر گونه آلودگی یا باکتری از بین برود.
- استریلیزاسیون: ابزارها با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته، مانند اتوکلاوها، تحت فشار و دمای بالا استریل می‌شوند.
- بسته‌بندی و توزیع مجدد: پس از استریل شدن، تجهیزات به‌طور صحیح بسته‌بندی و به بخش‌های مختلف بیمارستان تحویل داده می‌شوند تا در جراحی‌ها و پروسه‌های درمانی دیگر مورد استفاده قرار گیرند.
اهمیت بخش CSR:
بخش CSR نقش حیاتی در جلوگیری از عفونت‌های بیمارستانی دارد و با تامین ابزارهای استریل، به حفظ ایمنی بیماران و کادر درمان کمک می‌کند. استانداردهای بالا و رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی در این بخش، تاثیر مستقیمی بر موفقیت جراحی‌ها و کاهش ریسک‌های مرتبط با آلودگی‌ها دارد.
روابط فضایی در بخش CSR (Central Sterile Services Department) بیمارستان به گونه‌ای طراحی می‌شود که جریان کار به صورت بهینه و کارآمد انجام شود و از هر گونه تداخل بین مناطق آلوده و تمیز جلوگیری شود. این طراحی باید به شکلی باشد که فرآیند دریافت تجهیزات کثیف، تمیز کردن، استریلیزاسیون، و تحویل مجدد ابزارها به بخش‌های مختلف بیمارستان به صورت خطی و بدون بازگشت به مراحل قبلی انجام شود. در این بخش، فضاها باید به دقت تعریف و از نظر عملکردی با یکدیگر مرتبط شوند.
روابط فضایی اصلی در بخش CSR:
- منطقه دریافت و تحویل ابزارهای آلوده: این منطقه ورودی برای تجهیزات و ابزارهای آلوده از بخش‌های مختلف بیمارستان است.
- منطقه شستشو و تمیز کردن: تجهیزات در این فضا شسته، ضدعفونی و آماده استریلیزاسیون می‌شوند.
- منطقه استریلیزاسیون: این فضا شامل اتوکلاوها و دستگاه‌های استریلیزاسیون است که تجهیزات را تحت فشار و دمای بالا استریل می‌کنند.
- منطقه بسته‌بندی استریل: پس از استریلیزاسیون، تجهیزات در این بخش به‌طور دقیق بسته‌بندی می‌شوند تا برای استفاده در بخش‌های مختلف بیمارستان آماده باشند.
- منطقه نگهداری و توزیع: تجهیزات استریل شده در این بخش نگهداری و به‌صورت مرتب به بخش‌های مختلف بیمارستان ارسال می‌شوند.
ابعاد و اندازه ریزفضاها
در طراحی بخش CSR (Central Sterile Services Department) بیمارستان، ابعاد و اندازه‌ها نقش حیاتی دارند تا فرآیند استریلیزاسیون به شکل بهینه و بدون تداخل انجام شود. همچنین این ابعاد باید به گونه‌ای باشند که جریان کار، حرکت پرسنل و تجهیزات و مدیریت مواد آلوده به صورت کارآمد صورت گیرد. در ادامه ابعاد و اندازه‌های توصیه‌شده برای ریزفضاهای مختلف بخش CSR آورده شده است.
1. منطقه دریافت و تحویل ابزارهای آلوده (Dirty Area):
- ابعاد پیشنهادی: حداقل 25 متر مربع
- عملکرد: این منطقه باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا بتواند به طور هم‌زمان چندین واگن یا محفظه‌های حاوی ابزارهای آلوده را دریافت کند.
- نیاز به سینک‌های شستشوی اولیه: در این منطقه سینک‌های شستشوی بزرگ برای تمیزکاری اولیه ابزارهای آلوده قرار داده شود.
2. منطقه شستشو و ضدعفونی:
- ابعاد پیشنهادی: حداقل 30 متر مربع
- عملکرد: این فضا باید شامل دستگاه‌های شستشو، سینک‌های استیل ضدزنگ، و ماشین‌های شستشوی خودکار باشد.
- فضای کافی برای تردد: باید فضای کافی برای تردد پرسنل و تجهیزات بدون برخورد با ابزارها وجود داشته باشد.
- حداقل فاصله‌ها: فاصله بین سینک‌ها و تجهیزات باید حداقل 1.2 متر باشد تا جریان کار به‌صورت بهینه انجام شود.
3. منطقه استریلیزاسیون:
- ابعاد پیشنهادی: حداقل 40-50 متر مربع
- عملکرد: این منطقه باید دارای اتوکلاوهای صنعتی بزرگ باشد که نیاز به فضای مناسب برای نصب و تردد پرسنل و تجهیزات دارند.
- دسترسی به فضای تکنیکی: دسترسی مستقیم به سیستم‌های تکنیکی و تجهیزات تهویه‌ای الزامی است.
- فضای مجزا برای هر دستگاه: هر دستگاه استریلیزاسیون باید فضای مناسب جهت بارگیری و تخلیه ابزارها داشته باشد.
4. منطقه بسته‌بندی استریل:
- ابعاد پیشنهادی: حداقل 20 متر مربع
- عملکرد: این فضا باید دارای میزهای بسته‌بندی و تجهیزات لازم برای بسته‌بندی ابزارهای استریل‌شده باشد.
- ارتفاع میزها: ارتفاع استاندارد برای میزهای بسته‌بندی 90-100 سانتی‌متر است تا برای استفاده طولانی‌مدت توسط پرسنل مناسب باشد.
- تعداد پرسنل: این فضا باید امکان فعالیت حداقل 2-3 پرسنل به‌طور هم‌زمان را داشته باشد.
5. منطقه نگهداری و انبار تجهیزات استریل‌شده:
- ابعاد پیشنهادی: حداقل 30 متر مربع
- قفسه‌بندی: قفسه‌های نگهداری ابزارها باید از استیل ضدزنگ باشند و حداقل 50-70 سانتی‌متر فاصله بین هر قفسه برای جابجایی ایمن در نظر گرفته شود.
- دسترسی مستقیم: باید دسترسی مستقیم به مناطق توزیع بیمارستانی فراهم باشد تا توزیع تجهیزات به سرعت انجام گیرد.
6. مسیرها و راهروهای تردد:
- عرض راهروها: حداقل 1.5 تا 2 متر برای تردد پرسنل و حمل تجهیزات و واگن‌های آلوده و استریل.
- تفکیک مسیرها: باید مسیرهای جداگانه برای حمل ابزارهای آلوده و استریل‌شده در نظر گرفته شود تا از تداخل بین مواد تمیز و آلوده جلوگیری شود.
7. فضای اداری و استراحت پرسنل:
- ابعاد پیشنهادی: 10-15 متر مربع برای هر فضای اداری
- عملکرد: شامل دفاتر برای مدیریت بخش و فضای استراحت برای پرسنل که به طور مستقیم به محیط کاری CSR دسترسی داشته باشند.
8. فضای تکنیکی برای دستگاه‌ها و تجهیزات (Technical Room):
- ابعاد پیشنهادی: حداقل 20 متر مربع برای تجهیزات تهویه، برق و کنترل‌های تکنیکی
- دسترسی: باید دسترسی راحتی برای نگهداری و سرویس دستگاه‌ها در این فضا فراهم شود.
9. اتاق تحویل و جمع‌آوری پسماندهای عفونی:
- ابعاد پیشنهادی: 10-15 متر مربع
- عملکرد: این فضا باید مخصوص ذخیره‌سازی پسماندهای پزشکی و تجهیزات عفونی قبل از ارسال به بیرون باشد.
- جداسازی: این فضا باید از سایر بخش‌ها به طور کامل جدا باشد و دسترسی مستقیم به بخش جمع‌آوری پسماندهای بیمارستانی داشته باشد.
10. حداقل ارتفاع سقف‌ها:
- ارتفاع استاندارد: حداقل 3.2 متر برای تمامی بخش‌ها به منظور جایگذاری تجهیزات و سیستم‌های تهویه.
- ارتفاع بیشتر در بخش استریلیزاسیون: در مناطقی که دستگاه‌های استریلیزاسیون نصب شده‌اند، ارتفاع سقف باید تا 3.5-4 متر برای نصب و سرویس‌دهی مناسب باشد.
11. درب‌ها و دسترسی‌ها:
- عرض درب‌ها: حداقل 1.2 تا 1.5 متر برای ورود و خروج تجهیزات بزرگ و محفظه‌های حمل ابزارهای استریل.
- درهای اتوماتیک: در مناطق پرتردد و مخصوصاً بین مناطق آلوده و استریل، استفاده از درهای اتوماتیک توصیه می‌شود تا از تماس فیزیکی غیرضروری جلوگیری شود.
12. نکات اضافی:
- سینک‌های دست‌شویی: در تمام مناطق کاری و در نزدیکی هر ایستگاه باید سینک‌های دست‌شویی با سنسورهای بدون تماس نصب شود.
- تجهیزات ذخیره‌سازی موقت: در مناطق کاری، نیاز به محفظه‌های ذخیره‌سازی موقت برای نگهداری ابزارهای تمیز و استریل قبل از ارسال به انبار اصلی وجود دارد.
این ابعاد و ضوابط به منظور بهبود کارایی، بهداشت و ایمنی در بخش CSR و همچنین تسهیل در فرآیندهای روزمره در این بخش به کار گرفته می‌شوند.
ضوابط و الزامات طراحی بخش CRS بیمارستان
در طراحی بخش CSR (Central Sterile Services Department) یا بخش استریلیزاسیون مرکزی بیمارستان، الزامات و ضوابط باید با دقت بسیار زیادی تدوین شوند تا علاوه بر رعایت نکات بهداشتی، کارایی و ایمنی در حداکثر سطح ممکن باشد. در ادامه، جزئیات بیشتری از الزامات و ضوابط دقیق این بخش ارائه می‌شود:
1. ضوابط مربوط به تقسیم‌بندی فضاها:
- منطقه آلوده (Dirty Area): شامل دریافت و جمع‌آوری تجهیزات و ابزارهای آلوده از بخش‌های مختلف بیمارستان.
- منطقه تمیز (Clean Area): شامل شستشو، ضدعفونی و بسته‌بندی ابزارها پس از استریلیزاسیون.
- منطقه استریل (Sterile Area): شامل ذخیره‌سازی تجهیزات استریل شده و آماده تحویل به بخش‌های بیمارستان.
- منطقه انبار و توزیع: باید مکانی جداگانه برای انبار تجهیزات و ابزارهای استریل‌شده وجود داشته باشد که دسترسی به آن‌ها سریع و آسان باشد.
2. ضوابط تهویه و کنترل هوا:
- جریان هوای تمیز: در بخش‌های تمیز و استریل، فشار مثبت هوا باید حفظ شود تا از ورود آلودگی از مناطق آلوده جلوگیری شود.
- جریان هوای آلوده: در منطقه آلوده، فشار منفی هوا باید برقرار باشد تا هوای آلوده به مناطق تمیز نفوذ نکند.
- تعداد تعویض هوا: حداقل 10-15 تعویض هوا در ساعت برای حفظ کیفیت هوا و کنترل آلودگی الزامی است.
- فیلترهای HEPA: استفاده از فیلترهای با کارایی بالا (HEPA) برای تصفیه هوا و جلوگیری از انتقال ذرات میکروبی ضروری است.
3. مصالح و مواد ساخت:
- کف‌پوش‌ها: باید از مواد مقاوم در برابر سایش، رطوبت و مواد شیمیایی باشند و قابلیت شستشو و ضدعفونی‌پذیری بالا داشته باشند. رزین‌های اپوکسی و PVC مقاوم به آب گزینه‌های مناسبی هستند.
- دیوارها و سقف‌ها: سطوح باید صاف، بدون شکاف و مقاوم به مواد شیمیایی و شوینده باشند. استفاده از مواد غیرمتخلخل (Non-porous) مانند سرامیک یا پوشش‌های رزینی توصیه می‌شود.
- درها: درهای مناطق مختلف باید دارای سیستم‌های خودکار بسته‌شدن (self-closing) باشند تا جریان هوا کنترل شود و تردد آسان انجام گیرد.
4. الزامات نورپردازی:
- نور عمومی: حداقل 500 لوکس در سطح کار برای انجام فعالیت‌های دقیق، مانند استریلیزاسیون و بسته‌بندی ابزارها.
- نورپردازی مخصوص: در بخش‌های حساس مانند منطقه بسته‌بندی و بازرسی نهایی، نورهای موضعی باید به‌گونه‌ای نصب شوند که هیچ سایه یا تیرگی ایجاد نشود.
5. دسترسی و حرکت تجهیزات:
- تردد جداگانه برای ابزارهای آلوده و استریل: مسیرهای جداگانه برای تردد ابزارها و تجهیزات تمیز و آلوده به منظور جلوگیری از تداخل و انتقال آلودگی باید به دقت طراحی شوند.
- استفاده از درب‌های اتوماتیک: در بخش‌هایی که نیاز به انتقال ابزارها و تجهیزات استریل است، استفاده از درب‌های اتوماتیک با سنسورهای لمسی یا بدون تماس برای حفظ بهداشت توصیه می‌شود.
6. ضوابط ایمنی و بهداشت:
- استفاده از سیستم‌های ضدعفونی خودکار: نصب سیستم‌های ضدعفونی خودکار برای سطوح و تجهیزات به منظور کاهش بار میکروبی و آلودگی محیطی ضروری است.
- محیط بدون گرد و غبار: طراحی فضاها باید به گونه‌ای باشد که گرد و غبار و ذرات ریز به حداقل برسد و سطوح به راحتی قابل تمیز کردن باشند.
- دستگاه‌های شستشو و استریلیزاسیون: این دستگاه‌ها باید دارای گواهی‌نامه معتبر بین‌المللی بوده و بر اساس آخرین استانداردها، قابلیت استریلیزاسیون انواع ابزارهای پزشکی را داشته باشند.
7. فضای مناسب برای پرسنل:
- اتاق استراحت و تعویض لباس: برای پرسنل بخش CSR، باید فضای جداگانه برای تعویض لباس‌های کاری و اتاق استراحت فراهم شود.
- دسترسی به سرویس بهداشتی: باید سرویس‌های بهداشتی مخصوص پرسنل در نزدیکی این بخش با امکانات بهداشتی کامل وجود داشته باشد.
8. الزامات فنی و تجهیزات:
- سیستم پایش کیفیت آب: استفاده از آب تصفیه‌شده و بدون آلودگی برای شستشوی ابزارها ضروری است، بنابراین بخش CSR باید مجهز به سیستم‌های پیشرفته تصفیه آب باشد.
- تجهیزات نگهداری: قفسه‌های مخصوص نگهداری تجهیزات استریل‌شده باید از جنس ضدزنگ (Stainless Steel) و مقاوم در برابر رطوبت و خوردگی باشند.
9. مدیریت پسماندهای پزشکی:
- تفکیک پسماندها: پسماندهای عفونی و غیرعفونی باید به دقت از یکدیگر جدا شوند و در ظروف مخصوص حمل شوند.
- مسیرهای ویژه پسماند: مسیرهای جداگانه برای حمل و نقل پسماندهای آلوده به بیرون از بخش استریلیزاسیون در نظر گرفته شود تا از تماس این پسماندها با تجهیزات استریل‌شده جلوگیری شود.
در نتیجه، طراحی و اجرای بخش CSR (Central Sterile Services Department) به عنوان یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های بیمارستان، تأثیر مستقیم و قابل توجهی بر کارایی سیستم بهداشت و درمان دارد. این بخش نقش کلیدی در تضمین استریلیزاسیون ابزارها و تجهیزات پزشکی دارد و با ایجاد محیطی ایمن و بهداشتی، به جلوگیری از عفونت‌های بیمارستانی و افزایش کیفیت خدمات درمانی کمک می‌کند. رعایت اصول و استانداردهای معماری و فضایی، از جمله جداسازی مناطق آلوده و تمیز، تأمین دسترسی آسان به تجهیزات، و تسهیل جریان کار، همه از عواملی هستند که کارایی و عملکرد صحیح این بخش را تضمین می‌کنند.
علاوه بر این، طراحی بهینه CSR نه تنها به سلامت و ایمنی بیماران کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش بهره‌وری پرسنل و کاهش هزینه‌های نگهداری و عملیاتی می‌شود. در نهایت، یک بخش CSR که با دقت طراحی و اجرا شده باشد، می‌تواند به عنوان یکی از ارکان مهم در بهبود عملکرد کلی بیمارستان و ارائه خدمات درمانی با کیفیت‌تر شناخته شود.