چکیده: مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها به عنوان زیرساخت‌های حیاتی در مواقع بحران‌های طبیعی و بهداشتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بیمارستان‌ها باید به گونه‌ای طراحی و تقویت شوند که در برابر بلایایی مانند زلزله، سیل، آتش‌سوزی و بحران‌های بهداشتی مانند پاندمی‌ها بتوانند عملکرد خود را حفظ کنند. این مقاله به بررسی اهمیت مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها و نقش آن در افزایش تاب‌آوری سیستم‌های بهداشتی و درمانی پرداخته است. همچنین، روش‌ها و تکنیک‌های نوین مقاوم‌سازی، از جمله استفاده از فناوری‌های نوین، بهینه‌سازی سیستم‌های ایمنی سازه‌ای و تجهیز بیمارستان‌ها به امکانات ضروری در شرایط اضطراری مورد بحث قرار گرفته‌اند. استانداردها و مقررات بین‌المللی نیز به عنوان چارچوبی برای تضمین ایمنی و کارایی بیمارستان‌ها بررسی شده است. این تحقیق نشان می‌دهد که مقاوم‌سازی اصولی می‌تواند به طور قابل توجهی از خسارات جانی و مالی جلوگیری کرده و عملکرد بیمارستان‌ها را در مواقع بحرانی بهبود بخشد.
کلمات کلیدی: مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها، تاب‌آوری، بحران‌های بهداشتی، بلایای طبیعی، ایمنی سازه‌ای، استانداردهای بین‌المللی، مدیریت بحران، زیرساخت‌های درمانی
تعریف مقاوم سازی
مقاوم‌سازی به مجموعه‌ای از اقدامات و تدابیری گفته می‌شود که به منظور بهبود و افزایش استحکام، پایداری و ایمنی سازه‌ها در برابر عوامل مخرب و خطرناک انجام می‌شود. این اقدامات معمولاً در راستای کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌ها در برابر بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان، آتش‌سوزی و دیگر شرایط بحرانی صورت می‌گیرد.
مقاوم‌سازی معمولاً شامل تقویت بخش‌های سازه‌ای و غیربازه‌ای ساختمان، بهبود سیستم‌های تهویه، ایجاد سیستم‌های محافظتی و استفاده از مصالح و فناوری‌های جدید برای افزایش توان سازه در تحمل بارها و فشارهای مختلف است.
در زمینه بیمارستان‌ها، مقاوم‌سازی به معنای بهبود و ارتقای زیرساخت‌های بیمارستانی برای تضمین عملکرد پیوسته و ایمن در شرایط اضطراری و بحران‌های طبیعی و بهداشتی است.
مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا این مراکز از جمله زیرساخت‌های حیاتی جامعه به‌شمار می‌روند که باید حتی در شرایط بحرانی نیز به فعالیت خود ادامه دهند. در زیر دلایل اصلی اهمیت مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها آورده شده است:
- حفظ عملکرد بیمارستان در شرایط بحرانی
بیمارستان‌ها نقش کلیدی در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی دارند، به‌ویژه در زمان بروز بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل و طوفان یا بحران‌های بهداشتی نظیر همه‌گیری‌ها. مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها باعث می‌شود که در چنین شرایطی، عملکرد آنها مختل نشود و بتوانند به مراقبت از بیماران ادامه دهند.
- نجات جان بیماران و کادر درمانی
بیمارستان‌ها باید مکانی امن برای بیماران، کارکنان و بازدیدکنندگان باشند. مقاوم‌سازی موجب می‌شود تا در برابر خطرات جانی ناشی از تخریب یا آسیب‌های سازه‌ای مقاومت کنند. این اقدام می‌تواند از بروز آسیب‌های شدید و مرگ و میر جلوگیری کند.
- حفاظت از تجهیزات و منابع حیاتی
بیمارستان‌ها دارای تجهیزات و منابع حیاتی مانند دستگاه‌های پزشکی، منابع دارویی، برق و آب هستند. در صورت تخریب بیمارستان‌ها، این منابع ممکن است غیرقابل استفاده یا نابود شوند. مقاوم‌سازی سازه‌ها و زیرساخت‌های بیمارستان‌ها تضمین می‌کند که تجهیزات و منابع حیاتی در شرایط اضطراری نیز حفظ شوند.
- کاهش هزینه‌های بازسازی و خسارات
اگر بیمارستانی در هنگام وقوع بلایای طبیعی آسیب ببیند، هزینه‌های بازسازی آن بسیار سنگین خواهد بود. مقاوم‌سازی با جلوگیری از آسیب‌های شدید، هزینه‌های آتی تعمیر و بازسازی را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد. همچنین، هزینه‌های ناشی از توقف خدمات درمانی و امدادی در زمان بحران‌ها نیز کم می‌شود.
- افزایش تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی
مقاوم‌سازی باعث افزایش تاب‌آوری بیمارستان‌ها در برابر بلایای طبیعی و سایر تهدیدات می‌شود. بیمارستان‌های مقاوم‌سازی شده می‌توانند با سرعت بیشتری به شرایط عادی بازگردند و از ایجاد بحران‌های بهداشتی ثانویه جلوگیری کنند.
- ضرورت در مدیریت بحران‌های بهداشتی
در دوران همه‌گیری‌ها و بحران‌های سلامت، بیمارستان‌ها به عنوان نقاط اصلی درمانی و مراقبتی عمل می‌کنند. مقاوم‌سازی این مراکز نه تنها از نظر سازه‌ای بلکه از نظر تهویه، مدیریت عفونت‌ها و ایمنی محیطی ضروری است تا امکان مدیریت بهتر بیماران و جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری‌ها فراهم شود.
- پاسخ به تغییرات اقلیمی و بلایای مرتبط
با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش فراوانی و شدت بلایای طبیعی، اهمیت مقاوم‌سازی زیرساخت‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها بیشتر از پیش احساس می‌شود. این مراکز باید بتوانند در برابر شرایط جوی سخت‌تر و بلایای غیرقابل پیش‌بینی مقاومت کنند.
- افزایش اعتماد عمومی
مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها باعث افزایش اعتماد عمومی به سیستم درمانی کشور می‌شود. وقتی مردم بدانند که بیمارستان‌ها در شرایط بحرانی نیز قادر به ارائه خدمات هستند، این اعتماد می‌تواند به ایجاد احساس امنیت بیشتر در جامعه منجر شود.
- تطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی
بسیاری از کشورها استانداردهایی برای ساخت و مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها تعیین کرده‌اند. بیمارستان‌هایی که مطابق با این استانداردها مقاوم‌سازی می‌شوند، نه تنها از نظر ایمنی بهبود می‌یابند، بلکه ممکن است از نظر اقتصادی نیز مزایایی همچون بیمه‌های کم‌هزینه‌تر یا حمایت‌های دولتی دریافت کنند.
- پیشگیری از فروپاشی اجتماعی و پزشکی
در صورت تخریب بیمارستان‌ها در زمان بحران، فشار مضاعفی بر دیگر مراکز درمانی و سیستم بهداشتی وارد می‌شود که می‌تواند به فروپاشی سریع سیستم پزشکی و درمانی منجر شود. مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها از وقوع این فروپاشی‌ها جلوگیری می‌کند و از تشدید بحران‌های اجتماعی و بهداشتی پیشگیری می‌کند.
مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها نه تنها به افزایش ایمنی و تاب‌آوری آنها کمک می‌کند، بلکه برای حفاظت از جان انسان‌ها، کاهش هزینه‌های آتی و تضمین عملکرد پیوسته این مراکز در زمان بحران‌های مختلف ضروری است.
نکات و عوامل کلیدی در مقاوم سازی بیمارستان ها
عوامل کلیدی در مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها به مجموعه‌ای از جنبه‌های سازه‌ای، فنی، مدیریتی و محیطی اشاره دارند که با هدف تقویت ایمنی و تاب‌آوری بیمارستان در برابر بلایای طبیعی و بحران‌های مختلف در نظر گرفته می‌شوند. در ادامه مهم‌ترین عوامل کلیدی که باید در فرآیند مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها مورد توجه قرار گیرند، آورده شده است:
- تقویت سازه‌ای (Structural Strengthening)
بهبود اسکلت ساختمان: استفاده از مصالح پیشرفته مانند بتن مسلح و فولاد مقاوم برای تقویت اسکلت سازه‌ای بیمارستان.
تکنیک‌های نوین مقاوم‌سازی لرزه‌ای: استفاده از روش‌هایی مانند جداسازی پایه‌ها (Base Isolation)، میراگرهای انرژی (Dampers) و تقویت دیوارهای برشی برای کاهش ارتعاشات و خسارات ناشی از زلزله.
افزایش پایداری سقف و دیوارها: تقویت سقف‌ها و دیوارهای خارجی و داخلی به منظور افزایش مقاومت در برابر لرزش‌ها، فشار باد و آتش‌سوزی.
- بهبود سیستم‌های تهویه و تصفیه هوا
تهویه مناسب و کنترل آلودگی‌ها: نصب سیستم‌های پیشرفته تهویه برای کنترل جریان هوا و جلوگیری از انتشار عفونت‌ها به ویژه در بخش‌هایی مانند ICU، اتاق‌های عمل و بخش‌های بستری.
سیستم‌های فشار منفی و فیلترهای : HEPA استفاده از اتاق‌های فشار منفی و فیلترهای هوا با کارایی بالا (HEPA) برای کنترل عفونت‌های هوازی در بحران‌های بهداشتی مانند همه‌گیری‌ها.
- ایمنی در برابر آتش‌سوزی
نصب سیستم‌های اطفای حریق پیشرفته: بهبود سیستم‌های هشدار و اطفای حریق، از جمله اسپری‌های خودکار آب (Sprinklers) و دستگاه‌های خاموش‌کننده آتش.
مواد ضد حریق: استفاده از مواد ضدحریق در پوشش دیوارها، سقف‌ها و ستون‌ها برای افزایش مقاومت سازه در برابر آتش‌سوزی.
طراحی مسیرهای خروج اضطراری: اطمینان از وجود راه‌های خروجی ایمن و آسان برای تخلیه سریع بیماران و کارکنان در زمان آتش‌سوزی.
- مقاوم‌سازی در برابر سیل و طوفان
طراحی سیستم‌های زهکشی و آب‌رسانی: بهبود سیستم‌های زهکشی آب و جلوگیری از ورود آب به بخش‌های حیاتی بیمارستان در زمان وقوع سیل.
دیوارهای مقاوم در برابر آب: نصب سدهای ضدآب یا دیوارهای مستحکم در اطراف بیمارستان برای جلوگیری از نفوذ آب در زمان سیلاب.
پنجره‌ها و درهای مقاوم در برابر باد و آب: استفاده از پنجره‌ها و درهای ضد آب و مقاوم در برابر فشار بادهای شدید در مناطق مستعد طوفان.
- پایداری تامین منابع حیاتی
تامین برق اضطراری: نصب ژنراتورهای برق پشتیبان با ظرفیت بالا برای تامین برق در صورت قطع شبکه برق اصلی، به‌ویژه برای بخش‌های حیاتی مانند اتاق‌های عمل و ICU.
ذخیره‌سازی آب: اطمینان از وجود منابع آب اضطراری و سیستم‌های تصفیه آب در مواقع قطعی آب یا آلودگی منابع آب.
تامین اکسیژن و گازهای پزشکی: سیستم‌های پشتیبان برای تامین اکسیژن و گازهای پزشکی مورد نیاز بیماران در شرایط بحرانی.
- تطابق با استانداردها و مقررات ایمنی
استانداردهای بین‌المللی و ملی: رعایت استانداردهای بین‌المللی مانند LEED برای ساختمان‌های پایدار، NFPA برای ایمنی در برابر آتش‌سوزی، و استانداردهای لرزه‌ای مطابق با آیین‌نامه‌های محلی و بین‌المللی.
تاییدیه‌ها و گواهی‌های مقاوم‌سازی: دریافت گواهی‌های لازم از مراجع مربوطه برای تضمین ایمنی و پایداری سازه.
- طراحی مدولار و انعطاف‌پذیر
طراحی بخش‌های قابل توسعه و تغییر: طراحی فضاهای انعطاف‌پذیر و مدولار که در مواقع بحران می‌توانند به راحتی تغییر کاربری داده شوند؛ مثلاً تبدیل بخش‌های عمومی به واحدهای مراقبت ویژه در مواقع نیاز.
استفاده از سازه‌های مدولار: برای افزایش سرعت ساخت و مقاوم‌سازی، استفاده از سازه‌های مدولار و پیش‌ساخته می‌تواند موثر باشد، به‌ویژه در مناطقی که مستعد بلایا هستند.
- ارزیابی و پایش مستمر سازه‌ها
سیستم‌های پایش سلامت سازه: استفاده از سنسورهای هوشمند برای پایش وضعیت سازه‌ای بیمارستان به منظور تشخیص سریع ترک‌ها، تغییر شکل‌ها یا سایر نشانه‌های خرابی احتمالی.
ارزیابی‌های دوره‌ای: انجام بررسی‌های دوره‌ای توسط مهندسان سازه و متخصصان ایمنی برای اطمینان از به‌روزرسانی استانداردهای مقاوم‌سازی و رفع نقاط ضعف احتمالی.
- مدیریت بحران و آموزش
آموزش کادر درمانی و کارکنان: برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان بیمارستان در زمینه مدیریت بحران، تخلیه اضطراری، و استفاده از تجهیزات ایمنی.
برنامه‌های مدیریت بحران: تدوین و به‌روزرسانی مستمر برنامه‌های مدیریت بحران که شامل نحوه واکنش به زلزله، سیل، آتش‌سوزی و سایر شرایط اضطراری باشد.
تمرینات دوره‌ای: اجرای مانورهای اضطراری برای آماده‌سازی کادر درمانی و کارکنان برای مواجهه با شرایط بحرانی.
- پایداری زیست‌محیطی و بهینه‌سازی انرژی
بهینه‌سازی مصرف انرژی: مقاوم‌سازی ساختمان‌ها با استفاده از فناوری‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی، مانند نصب پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی.
ساختمان‌های سبز (Green Building): به کارگیری اصول معماری پایدار و استفاده از مصالح دوستدار محیط زیست که علاوه بر افزایش ایمنی، پایداری زیست‌محیطی را نیز بهبود بخشد
روش ها و تکنیک های مقاوم سازی بیمارستان ها
روش‌ها و تکنیک‌های مقاوم‌سازی به مجموعه‌ای از ابزارها و روش‌هایی اشاره دارد که با هدف تقویت و بهبود زیرساخت‌های سازه‌ای و غیربازه‌ای بیمارستان‌ها به کار می‌روند. در ادامه، تکنیک‌ها و روش‌های اصلی مقاوم‌سازی که در بیمارستان‌ها به‌کار برده می‌شود، بررسی شده است:
- تقویت سازه‌ای (Structural Strengthening)
جداسازی پایه‌ها (Base Isolation): این روش به کمک استفاده از عایق‌های الاستومری بین پایه‌ها و سازه، ارتعاشات ناشی از زلزله را کاهش می‌دهد. این تکنیک برای بیمارستان‌هایی که نیاز به عملکرد بدون وقفه دارند، به‌ویژه در مناطق زلزله‌خیز، بسیار مفید است.
میراگرهای انرژی (Dampers): میراگرها دستگاه‌هایی هستند که انرژی لرزش ناشی از زلزله را جذب و دفع می‌کنند. این دستگاه‌ها در اتصالات سازه‌ای قرار می‌گیرند و از انتقال انرژی لرزه‌ای به کل سازه جلوگیری می‌کنند.
استفاده از بتن پیش‌تنیده (Prestressed Concrete): در این روش، بتن قبل از اینکه تحت بار قرار بگیرد، به وسیله کشیدن کابل‌های فولادی تقویت می‌شود. این تکنیک موجب افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای کششی و فشاری می‌شود.
تقویت دیوارهای برشی (Shear Wall Strengthening): این روش شامل نصب دیوارهای برشی جدید یا تقویت دیوارهای موجود است که به مقاومت سازه در برابر نیروهای جانبی کمک می‌کند. دیوارهای برشی از انتقال نیروهای زلزله به قسمت‌های حساس سازه جلوگیری می‌کنند.
- مقاوم‌سازی با استفاده از فیبرهای پلیمری تقویت‌شده (FRP - CFRP)
ورق‌های FRP (Fiber-Reinforced Polymer): این تکنیک شامل پوشاندن سطح سازه با ورق‌های FRP است که مقاومت در برابر نیروهای کششی و خمشی را افزایش می‌دهد. این روش به دلیل سبکی و کارایی بالا در تقویت دیوارها، ستون‌ها و تیرهای سازه‌ای بیمارستان‌ها به کار می‌رود.
نوارهای FRP: نوارهای FRP در محل‌های حساس مانند اطراف بازشوها و ستون‌ها نصب می‌شوند تا ظرفیت تحمل بار سازه را افزایش دهند.
- تزریق رزین‌های اپوکسی (Epoxy Injection)
پر کردن ترک‌ها: تزریق رزین‌های اپوکسی به داخل ترک‌های موجود در سازه‌های بتنی، به منظور ترمیم و تقویت آنها. این روش برای جلوگیری از گسترش ترک‌ها و افزایش مقاومت سازه در برابر فشارهای مختلف به کار می‌رود.
ترمیم سازه‌های آسیب‌دیده: رزین اپوکسی می‌تواند در ترمیم بخش‌های ضعیف یا آسیب‌دیده ساختمان به کار رود، به‌ویژه در مواقعی که سازه‌ها در اثر زلزله یا تغییرات دما آسیب دیده‌اند.
- استفاده از فولاد مقاوم (High-Strength Steel)
تقویت اتصالات سازه‌ای: اضافه کردن ورق‌های فولادی یا پروفیل‌های فلزی به اتصالات حساس، مانند اتصالات بین تیرها و ستون‌ها، موجب افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای جانبی می‌شود.
قاب‌های مقاوم فولادی (Steel Bracing): اضافه کردن قاب‌های فولادی به عنوان پشتیبان در سازه، مقاومت ساختمان در برابر زلزله و نیروهای جانبی را افزایش می‌دهد.
- روش‌های مقاوم‌سازی لرزه‌ای (Seismic Retrofit Techniques)
اضافه کردن مهاربندهای قطری (Diagonal Bracing): مهاربندهای قطری به سازه اضافه می‌شوند تا نیروهای جانبی زلزله را به زمین منتقل کرده و از تغییر شکل بیش از حد سازه جلوگیری کنند.
تقویت قاب‌های ساختمانی (Frame Reinforcement): با استفاده از ستون‌ها و تیرهای تقویت‌شده یا قاب‌های فولادی جدید، بیمارستان‌ها در برابر تغییرات ناشی از نیروهای لرزه‌ای مقاوم‌تر می‌شوند.
- تکنیک‌های مقاوم‌سازی غیربازه‌ای (Non-Structural Strengthening)
مقاوم‌سازی دیوارهای داخلی و پارتیشن‌ها: با استفاده از مواد سبک و مقاوم، دیوارهای داخلی و پارتیشن‌ها در برابر زلزله و ارتعاشات مقاوم‌سازی می‌شوند تا از سقوط و آسیب به افراد جلوگیری شود.
بستن تجهیزات و ماشین‌آلات پزشکی: تجهیزات و دستگاه‌های پزشکی بزرگ به کمک بست‌ها و اتصالات محکم به زمین یا دیوار متصل می‌شوند تا در زمان زلزله جابجا یا آسیب نبینند.
تقویت سقف‌های کاذب و روشنایی‌ها: با تقویت اتصالات سقف‌های کاذب، چراغ‌ها و سیستم‌های روشنایی به سازه اصلی، خطر سقوط این عناصر در زمان زلزله کاهش می‌یابد.
- مقاوم‌سازی برای مقابله با آتش‌سوزی
مواد ضد حریق (Fireproof Materials): استفاده از پوشش‌های ضد حریق بر روی ستون‌ها و تیرهای فولادی برای افزایش مقاومت سازه در برابر حرارت و جلوگیری از فروپاشی سازه در صورت آتش‌سوزی.
سیستم‌های اطفای حریق اتوماتیک: نصب سیستم‌های اطفای حریق پیشرفته مانند اسپری آب (Sprinkler Systems) و سیستم‌های هشدار دهنده که در مواقع اضطراری به سرعت عمل می‌کنند.
- مقاوم‌سازی برای مقابله با سیل و طوفان
سدهای ضد آب (Waterproof Barriers): نصب سدهای ضد آب در اطراف بیمارستان‌ها یا بخش‌های حیاتی آنها به منظور جلوگیری از ورود آب به داخل ساختمان در صورت وقوع سیل.
تقویت شیشه‌ها و پنجره‌ها: استفاده از شیشه‌های مقاوم در برابر فشار باد و آب و تقویت پنجره‌ها با قاب‌های فلزی محکم برای مقابله با طوفان‌ها.
- تکنیک‌های پیشرفته استفاده از فناوری‌های نوین
استفاده از حسگرهای هوشمند (Smart Sensors): نصب حسگرهای هوشمند برای پایش مستمر وضعیت سازه‌ای بیمارستان، تشخیص ترک‌ها یا تغییر شکل‌های خطرناک، و اعلام هشدار به صورت فوری.
سیستم‌های پایش سلامت سازه (Structural Health Monitoring Systems): این سیستم‌ها به‌طور پیوسته وضعیت سلامت سازه را کنترل می‌کنند و اطلاعات لازم برای ترمیم یا مقاوم‌سازی به‌موقع ارائه می‌دهند.
- طراحی مدولار و پیش‌ساخته (Modular and Prefabricated Construction)
سازه‌های پیش‌ساخته مدولار: استفاده از سازه‌های مدولار و پیش‌ساخته که امکان نصب سریع و مقاوم‌سازی با هزینه کمتر را فراهم می‌کند. این روش برای ایجاد بیمارستان‌های موقت یا توسعه سریع بخش‌های جدید بیمارستان‌ها بسیار کارآمد است.
طراحی انعطاف‌پذیر: ایجاد فضاهای انعطاف‌پذیر که در زمان‌های بحران به سرعت بتوانند تغییر کاربری داده و به بخش‌های مراقبت ویژه یا اضطراری تبدیل شوند.
مقاوم‌سازی برای تاب‌آوری در برابر بحران‌های بهداشتی
مقاوم‌سازی برای تاب‌آوری در برابر بحران‌های بهداشتی به معنای به‌کارگیری استراتژی‌ها، روش‌ها و فناوری‌هایی است که امکان مدیریت بهتر بحران‌های بهداشتی مانند همه‌گیری‌ها، شیوع بیماری‌های عفونی و سایر تهدیدات بهداشتی را برای بیمارستان‌ها فراهم می‌کند. هدف اصلی این نوع مقاوم‌سازی، تضمین عملکرد پیوسته و ایمن بیمارستان‌ها در شرایط بحرانی است. در ادامه، مهم‌ترین جنبه‌های مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها برای تاب‌آوری در برابر بحران‌های بهداشتی بررسی شده است:
- طراحی فضاهای انعطاف‌پذیر
فضاهای چندمنظوره و قابل تغییر کاربری: طراحی بخش‌هایی که بتوانند در شرایط بحرانی به‌راحتی تغییر کاربری دهند. به عنوان مثال، بخش‌های عادی بستری یا اتاق‌های جراحی می‌توانند در زمان بحران به واحدهای مراقبت ویژه (ICU) یا بخش‌های قرنطینه تبدیل شوند.
افزایش تعداد تخت‌های مراقبت ویژه: با توجه به نیاز به افزایش ظرفیت در مواقع بحرانی مانند همه‌گیری، مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها باید به‌گونه‌ای انجام شود که امکان افزایش تعداد تخت‌های ICU و بخش‌های مراقبت‌های ویژه وجود داشته باشد.
- ایمنی و کنترل عفونت
سیستم‌های تهویه فشار منفی: برای جلوگیری از انتشار عفونت‌های هوازی مانند ویروس‌های تنفسی، نصب سیستم‌های تهویه با فشار منفی در بخش‌های ایزوله و اورژانس ضروری است. این سیستم‌ها هوا را به بیرون هدایت کرده و از انتشار عفونت در داخل بیمارستان جلوگیری می‌کنند.
فیلترهای هوای با کارایی بالا (HEPA): استفاده از فیلترهای HEPA در سیستم‌های تهویه به منظور تصفیه هوای بخش‌های حساس مانند ICU، اتاق عمل و بخش‌های ایزوله به کاهش احتمال انتشار ویروس‌ها و باکتری‌ها کمک می‌کند.
سیستم‌های کنترل عفونت محیطی: استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند لامپ‌های فرابنفش (UV) برای ضدعفونی کردن سطوح و محیط‌های پرخطر به کنترل و کاهش انتقال عفونت‌ها کمک می‌کند.
- ایجاد امکانات قرنطینه و ایزولاسیون
اتاق‌های ایزوله برای بیماران عفونی: طراحی و ساخت اتاق‌های ایزوله مجهز به سیستم‌های تهویه جداگانه، امکانات بهداشتی مستقل و ورودی و خروجی‌های مجزا برای جلوگیری از تماس مستقیم بیماران عفونی با دیگران.
بخش‌های قرنطینه موقت: ایجاد بخش‌های قرنطینه موقت که در مواقع شیوع گسترده بیماری‌های عفونی می‌توانند به‌سرعت راه‌اندازی شوند و از انتقال عفونت به دیگر بخش‌های بیمارستان جلوگیری کنند.
- تامین منابع حیاتی در شرایط اضطراری
ذخیره‌سازی دارو و تجهیزات پزشکی: بیمارستان‌ها باید از ظرفیت کافی برای ذخیره‌سازی داروها، ماسک‌ها، لباس‌های محافظتی، اکسیژن و تجهیزات حیاتی در مواقع بحران برخوردار باشند تا در صورت اختلال در زنجیره تامین، کمبود ایجاد نشود.
تامین برق و آب اضطراری: بیمارستان‌ها باید به سیستم‌های پشتیبان برق و آب مجهز باشند که در مواقع قطعی، امکان تامین منابع حیاتی را فراهم کند. این سیستم‌ها برای عملکرد مستمر دستگاه‌های پزشکی، به‌ویژه در بخش‌های مراقبت ویژه، بسیار حیاتی هستند.
تامین پایدار اکسیژن: با توجه به اهمیت اکسیژن‌رسانی در درمان بیماران تنفسی در بحران‌هایی مانند همه‌گیری کووید-19، بیمارستان‌ها باید از سیستم‌های تامین اکسیژن پایدار و ذخیره‌سازی کافی برخوردار باشند.
- سیستم‌های بهداشتی دیجیتال و فناوری اطلاعات
پرونده‌های پزشکی الکترونیکی (EHR): داشتن سیستم‌های پیشرفته پرونده‌های الکترونیکی که به پزشکان اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به حضور فیزیکی در محل، اطلاعات بیماران را دریافت و مدیریت کنند، به بهبود مدیریت بحران‌های بهداشتی کمک می‌کند.
تله‌مدیسین (Telemedicine): ایجاد و تقویت سیستم‌های تله‌مدیسین برای ارائه خدمات پزشکی از راه دور. این روش در مواقع بحران‌های بهداشتی که نیاز به کاهش تماس فیزیکی بین بیماران و کارکنان بیمارستانی وجود دارد، بسیار کارآمد است.
سیستم‌های هوشمند مدیریت بحران: استفاده از سیستم‌های هوشمند برای پیش‌بینی، مدیریت و کاهش اثرات بحران‌های بهداشتی با کمک تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات بیماران.
- آموزش و آمادگی کارکنان
آموزش پرسنل در مدیریت بحران: برگزاری دوره‌های آموزشی برای کادر درمانی و کارکنان بیمارستان در زمینه مدیریت بحران‌های بهداشتی و آشنایی با روش‌های کنترل عفونت، استفاده از تجهیزات محافظتی و مدیریت بیماران عفونی.
تمرینات دوره‌ای برای آمادگی در مواجهه با بحران: انجام تمرینات دوره‌ای و شبیه‌سازی بحران‌های بهداشتی برای افزایش آمادگی کادر درمانی و مدیریت بیمارستان.
- مدیریت زباله‌های بیمارستانی
سیستم‌های دفع بهداشتی زباله‌های عفونی: در بحران‌های بهداشتی، حجم زباله‌های عفونی و مواد آلوده به ویروس‌ها و باکتری‌ها به‌سرعت افزایش می‌یابد. نصب و استفاده از سیستم‌های مدیریت و دفع زباله‌های بیمارستانی با رعایت اصول بهداشتی و محیط‌زیستی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
استفاده از فناوری‌های ضدعفونی پیشرفته: استفاده از فناوری‌هایی مانند اتوکلاو و سوزاندن زباله‌ها با حرارت بالا برای دفع بهداشتی زباله‌های عفونی و جلوگیری از انتشار عوامل بیماری‌زا.
- ایجاد سیستم‌های روانی-اجتماعی حمایتی
فضاهای آرامش و حمایت روانی: بحران‌های بهداشتی می‌توانند استرس و فشار روانی شدیدی بر بیماران، کارکنان بیمارستان و خانواده‌ها وارد کنند. ایجاد فضاهای آرامش و حمایت روانی برای کادر درمان و بیماران به کاهش استرس و افزایش تاب‌آوری کمک می‌کند.
تیم‌های مشاوره و حمایت روانی: تشکیل تیم‌های روان‌پزشکی و روان‌شناسی برای ارائه خدمات مشاوره‌ای و حمایتی به بیماران و کارکنان در طول بحران‌های بهداشتی.
- ارتباطات داخلی و خارجی قوی
ایجاد سیستم‌های ارتباطی موثر: داشتن سیستم‌های ارتباطی سریع و موثر برای هماهنگی بین بخش‌های مختلف بیمارستان و همچنین ارتباط با سازمان‌های دولتی و نهادهای بهداشتی برای مدیریت بحران و به‌روزرسانی اطلاعات ضروری است.
اطلاع‌رسانی شفاف به بیماران و عموم مردم: در زمان بحران‌های بهداشتی، اطلاع‌رسانی صحیح و سریع به بیماران، خانواده‌ها و عموم مردم درباره اقدامات پیشگیرانه و درمانی بسیار حیاتی است.
- طراحی و ساخت ساختمان‌های پایدار و ایمن
ساختمان‌های پایدار و با تهویه مناسب: طراحی بیمارستان‌ها با رعایت اصول معماری پایدار و توجه به سیستم‌های تهویه طبیعی و بهینه‌سازی مصرف انرژی. این ساختمان‌ها می‌توانند به بهبود سلامت محیطی و کاهش انتشار بیماری‌های هوابرد کمک کنند.
رعایت استانداردهای بهداشتی در ساخت و طراح: استفاده از مصالح و مواد بهداشتی در ساخت بیمارستان‌ها که به راحتی قابل تمیز کردن و ضدعفونی باشند، به کاهش انتشار بیماری‌ها کمک می‌کند.
استانداردها و مقررات بین‌المللی در حوزه مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها
استانداردها و مقررات بین‌المللی در حوزه مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها و تاب‌آوری در برابر بحران‌ها، به مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و قوانین اشاره دارد که به منظور تضمین ایمنی، پایداری و کارایی بیمارستان‌ها در مواقع اضطراری تدوین شده‌اند. این استانداردها توسط سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مختلف وضع می‌شوند و بیمارستان‌ها موظف به رعایت آنها هستند تا از جان بیماران، کارکنان و تجهیزات محافظت کنند. در ادامه، به مهم‌ترین استانداردها و مقررات بین‌المللی که در این زمینه کاربرد دارند، اشاره شده است:
- استانداردهای کمیسیون مشترک بین‌المللی (JCI)
کمیسیون مشترک بین‌المللی (Joint Commission International) یکی از معتبرترین نهادهای جهانی در حوزه استانداردهای بهداشت و درمان است. JCI استانداردهایی را برای ایمنی بیمارستان‌ها و مدیریت بحران تدوین کرده که بر مواردی همچون مدیریت مخاطرات، ایمنی ساختاری، کنترل عفونت و آموزش کارکنان تمرکز دارند.
مدیریت بحران و اضطراری: این استانداردها به بیمارستان‌ها کمک می‌کنند تا برای مواجهه با بحران‌های طبیعی و بهداشتی آماده شوند. بیمارستان‌ها ملزم به داشتن طرح‌های عملیاتی اضطراری، سیستم‌های مدیریت بحران و تجهیزات لازم برای مقابله با شرایط بحرانی هستند.
- سازمان جهانی بهداشت (WHO)
سازمان جهانی بهداشت دستورالعمل‌ها و استانداردهایی را برای تاب‌آوری بیمارستان‌ها در برابر بحران‌های بهداشتی و بلایای طبیعی منتشر می‌کند. مهم‌ترین آنها شامل:
راهنمای بیمارستان‌های ایمن در برابر بلایا (Safe Hospitals in Disasters Guidelines): این راهنما به تقویت زیرساخت‌های بیمارستانی برای تاب‌آوری در برابر زلزله، سیل، آتش‌سوزی و دیگر بلایای طبیعی کمک می‌کند. هدف این است که بیمارستان‌ها حتی در شرایط بحرانی همچنان بتوانند به ارائه خدمات درمانی ادامه دهند.
استانداردهای کنترل عفونت: WHO مجموعه‌ای از استانداردها و دستورالعمل‌ها برای کنترل و پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی ارائه می‌دهد که شامل مدیریت محیطی، تهویه، و کنترل عفونت در اتاق‌های قرنطینه و ICU است.
- استانداردهای FGI (Facility Guidelines Institute)
موسسه راهنمایی‌های امکانات درمانی (FGI)، استانداردهایی را برای طراحی و ساخت بیمارستان‌ها منتشر می‌کند. این استانداردها، مقرراتی را برای:
طراحی بخش‌های بحرانی مانند ICU، بخش‌های ایزوله و اورژانس با توجه به شرایط اضطراری و بحران‌های بهداشتی ارائه می‌دهند.
سیستم‌های تهویه و فیلتراسیون: این استانداردها به بهبود سیستم‌های تهویه بیمارستان‌ها و استفاده از فیلترهای HEPA برای جلوگیری از انتقال عفونت‌های هوابرد در شرایط بحران کمک می‌کنند.
- استانداردهای NFPA (National Fire Protection Association)
انجمن ملی حفاظت در برابر آتش‌سوزی (NFPA)، استانداردهایی را برای حفاظت بیمارستان‌ها در برابر آتش‌سوزی تدوین کرده است. مهم‌ترین استانداردهای NFPA عبارتند از:
استاندارد NFPA 99: این استاندارد به ایمنی در مراقبت‌های بهداشتی مربوط می‌شود و شامل الزامات برای تامین منابع اضطراری مانند برق، اکسیژن و گازهای پزشکی در شرایط اضطراری است.
استاندارد NFPA 101: این استاندارد به ایمنی زندگی (Life Safety Code) مربوط است و دستورالعمل‌هایی برای تخلیه اضطراری بیمارستان‌ها و تضمین ایمنی در برابر آتش‌سوزی ارائه می‌دهد.
- استانداردهای سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO)
ISO 22320: استاندارد بین‌المللی ISO 22320 به مدیریت بحران و شرایط اضطراری اختصاص دارد و به بیمارستان‌ها کمک می‌کند تا در مواقع بحرانی ساختارهای سازمانی و مدیریت بهینه‌ای داشته باشند. این استاندارد شامل مدیریت ارتباطات، کنترل و هدایت منابع و مدیریت اطلاعات است.
ISO 45001: این استاندارد به مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی در بیمارستان‌ها می‌پردازد و به تضمین ایمنی کارکنان بیمارستان در مواقع بحران کمک می‌کند. تمرکز این استاندارد بر به حداقل رساندن خطرات محیط کاری و بهبود آمادگی برای شرایط بحرانی است.
- استانداردهای سازمان ملل متحد برای کاهش خطرات بلایا (UNDRR)
چارچوب سندای برای کاهش خطرات بلایا (Sendai Framework): این چارچوب که توسط دفتر کاهش خطرات بلایا سازمان ملل متحد (UNDRR) تدوین شده است، بیمارستان‌ها را به مقاوم‌سازی زیرساخت‌های خود در برابر بلایای طبیعی و بحران‌های بهداشتی تشویق می‌کند. اهداف این چارچوب شامل افزایش تاب‌آوری بیمارستان‌ها و آمادگی برای مواجهه با بلایا و شرایط اضطراری است.
- استانداردهای ASHRAE (American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers)
استاندارد ASHRAE 170: این استاندارد به تهویه در محیط‌های درمانی اختصاص دارد و الزامات مربوط به تهویه مناسب و فیلتراسیون هوا در بیمارستان‌ها را تعیین می‌کند. این استاندارد به بیمارستان‌ها کمک می‌کند تا در شرایط بحران‌های بهداشتی مانند همه‌گیری‌ها، عفونت‌های هوازی را به حداقل برسانند.
استانداردهای ASHRAE برای مدیریت انرژی: این استانداردها به بیمارستان‌ها کمک می‌کنند تا سیستم‌های تهویه و گرمایش خود را بهینه‌سازی کنند و در شرایط اضطراری مانند بحران‌های انرژی، عملکرد خود را حفظ کنند.
- استانداردهای HHS و CMS (Centers for Medicare & Medicaid Services)
مقررات مربوط به شرایط اضطراری بیمارستان‌ها: مراکز خدمات پزشکی و بهداشتی (CMS) و وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده (HHS) استانداردهایی را برای بیمارستان‌ها تعیین کرده‌اند که شامل الزامات مدیریت بحران و برنامه‌های اضطراری برای بیمارستان‌ها است.
شرایط تامین مالی در مواقع بحران: بیمارستان‌هایی که از خدمات Medicare و Medicaid استفاده می‌کنند، باید الزامات خاصی را در زمینه ایمنی و آماده‌سازی برای شرایط اضطراری رعایت کنند تا تامین مالی ادامه داشته باشد.
- استانداردهای SEPS (Safe and Effective Practices for Safe Hospitals)
راهنمای SEPS: این راهنما، توصیه‌های فنی و عملی برای ساخت و مقاوم‌سازی بیمارستان‌های ایمن در برابر بلایا ارائه می‌دهد. استانداردهای SEPS شامل ایمنی ساختاری، تهویه مناسب، مدیریت انرژی و مدیریت آب و فاضلاب در بیمارستان‌ها است.
- استانداردهای بین‌المللی ساخت و ساز (IBC)
- استانداردهای ساختمانی بین‌المللی (International Building Code - IBC): این استانداردها به طراحی و ساخت بیمارستان‌ها مربوط می‌شوند و شامل ضوابطی برای مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها در برابر زلزله، سیل و دیگر بلایای طبیعی است.
مشخصات نویسندگان:
مهندس حمیدرضا اشرف
کارشناس مکانیک- معماری
رئیس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت اسپو
طراح و مجری فضاهای درمانی و مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها