پلی کلینیک (Polyclinic) یک مرکز درمانی است که مجموعه‌ای از خدمات پزشکی تخصصی و عمومی را به بیماران ارائه می‌دهد، اما بر خلاف بیمارستان‌ها، معمولاً خدمات بستری ندارد. پلی کلینیک‌ها به عنوان مراکز سرپایی عمل می‌کنند و بیماران پس از دریافت مشاوره و درمان، به خانه بازمی‌گردند.

 

ویژگی‌های پلی کلینیک:

 1. خدمات چند تخصصی: پلی کلینیک‌ها مجموعه‌ای از تخصص‌های مختلف پزشکی مانند داخلی، جراحی، ارتوپدی، قلب و عروق، زنان و زایمان، گوش و حلق و بینی، و غیره را در یک مکان فراهم می‌کنند. این امکان را برای بیماران فراهم می‌کند تا بدون نیاز به مراجعه به مکان‌های مختلف، مشاوره و درمان‌های مختلفی دریافت کنند.

 2. خدمات سرپایی: یکی از تفاوت‌های اصلی پلی کلینیک با بیمارستان‌ها این است که بیماران در پلی کلینیک‌ها نیازی به بستری شدن ندارند. درمان‌های سرپایی مانند ویزیت پزشک، آزمایش‌های پزشکی، تصویربرداری و اعمال جراحی کوچک در این مراکز انجام می‌شود.

 3. آزمایشگاه و تصویربرداری: بسیاری از پلی کلینیک‌ها مجهز به آزمایشگاه‌های تشخیصی و امکانات تصویربرداری مانند رادیولوژی، سونوگرافی، و MRI هستند تا بیماران بتوانند آزمایش‌ها و تست‌های لازم را در همان محل انجام دهند.

 4. دسترسی آسان: پلی کلینیک‌ها معمولاً در مناطق شهری و با دسترسی آسان قرار دارند و بیماران می‌توانند بدون نیاز به مراجعه به بیمارستان‌های بزرگ، درمان خود را به سرعت دریافت کنند.

 5. کاهش هزینه‌ها: با توجه به اینکه پلی کلینیک‌ها عمدتاً خدمات سرپایی ارائه می‌دهند و بیمارستان‌های بزرگ را از بار اضافی بیماران غیر بحرانی معاف می‌کنند، هزینه‌های درمان در این مراکز نسبتاً پایین‌تر است.

 6. خدمات درمانی متنوع: در پلی کلینیک‌ها، علاوه بر ویزیت پزشکان متخصص، خدماتی مانند فیزیوتراپی، مشاوره تغذیه، درمان‌های توانبخشی و حتی درمان‌های روان‌پزشکی نیز ممکن است ارائه شود.

 

 مزایای پلی کلینیک:

• سرعت بالای دسترسی به خدمات: بیماران می‌توانند در کمترین زمان ممکن به خدمات مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند.

• تمرکز بر درمان‌های سرپایی: این مراکز می‌توانند بیماران با مشکلات غیر بحرانی را به راحتی مدیریت کنند و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند.

• کاهش شلوغی بیمارستان‌ها: پلی کلینیک‌ها به کاهش بار بیمارستان‌ها و تسریع در روند درمان بیماران کمک می‌کنند. نتیجه‌گیری: پلی کلینیک‌ها به عنوان مراکز درمانی سرپایی چند تخصصی، نقش مهمی در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی سریع و مؤثر ایفا می‌کنند. با وجود تجهیزات پیشرفته و تخصص‌های مختلف در یک مکان، این مراکز نیاز بیماران به مراجعه به بیمارستان‌های بزرگ برای درمان‌های عمومی و تخصصی را کاهش می‌دهند.

معیار انتخاب نوع و تعداد کلینیک ها چیست؟

در یک پلی کلینیک، مجموعه‌ای از کلینیک‌های تخصصی و عمومی می‌توانند وجود داشته باشند که به ارائه خدمات درمانی مختلف در یک مکان واحد می‌پردازند. انتخاب نوع کلینیک‌ها و تعداد آن‌ها بر اساس چند معیار اصلی انجام می‌شود. در ادامه، به انواع کلینیک‌های رایج در پلی کلینیک‌ها و معیارهای انتخاب آن‌ها اشاره می‌کنیم: کلینیک‌های رایج در پلی کلینیک:

 1. کلینیک داخلی: ارائه خدمات مرتبط با بیماری‌های داخلی مانند دیابت، فشار خون، مشکلات گوارشی و بیماری‌های تنفسی.

 2. کلینیک قلب و عروق: معاینات قلبی، تست‌های استرس، اکوکاردیوگرافی، و پیگیری مشکلات قلبی.

 3. کلینیک ارتوپدی: ارائه خدمات مرتبط با مشکلات استخوانی، عضلانی و مفصلی، درمان آسیب‌های ورزشی و شکستگی‌ها.

 4. کلینیک گوش، حلق و بینی : تشخیص و درمان بیماری‌های مرتبط با گوش، بینی و گلو.

 5. کلینیک زنان و زایمان: خدمات مرتبط با بارداری، مشاوره‌های زنان، معاینات دوره‌ای و تشخیص و درمان بیماری‌های زنان.

 6. کلینیک دندانپزشکی:  خدمات مربوط به دندانپزشکی عمومی و تخصصی، از جمله ایمپلنت، ارتودنسی و ترمیم دندان.

 7. کلینیک چشم‌پزشکی:  خدمات تشخیصی و درمانی بیماری‌های چشم و عیوب انکساری.

 8. کلینیک پوست و مو:  درمان بیماری‌های پوستی، مشکلات مو و همچنین خدمات زیبایی و درمانی مانند لیزر درمانی و جوانسازی.

 9. کلینیک روان‌پزشکی و روان‌شناسی:  مشاوره و درمان اختلالات روانی، استرس، افسردگی و سایر مسائل مربوط به سلامت روان.

 10. کلینیک اطفال:  مراقبت‌های تخصصی برای کودکان شامل واکسیناسیون، پایش رشد و معالجه بیماری‌های رایج کودکان.

 11. کلینیک تغذیه:  مشاوره و تنظیم رژیم‌های غذایی برای بیماران دیابتی، چاقی، سوءتغذیه و بیماری‌های مرتبط با تغذیه.

 12. کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی:  ارائه خدمات فیزیوتراپی، ماساژ درمانی و توانبخشی برای بیمارانی که نیاز به بازتوانی پس از آسیب یا جراحی دارند.

 

 معیارهای انتخاب کلینیک‌ها در پلی کلینیک:

 1. نیازهای منطقه‌ای: بر اساس نیازهای جمعیت محلی و نوع بیمارانی که در آن منطقه زندگی می‌کنند، کلینیک‌های مختلفی انتخاب می‌شوند. برای مثال، در مناطقی با جمعیت مسن، کلینیک‌های قلب و عروق و ارتوپدی تقاضای بیشتری دارند. در مناطق شهری، کلینیک‌های مرتبط با زنان و زایمان، کودکان، و دندانپزشکی ممکن است اولویت داشته باشند.

 2. خدمات تخصصی پرتقاضا: کلینیک‌هایی که خدمات آن‌ها بیشتر مورد نیاز و درخواست بیماران هستند، معمولاً در پلی کلینیک‌ها وجود دارند. برای مثال، کلینیک‌های قلب و عروق، ارتوپدی، و اطفال از کلینیک‌های پرطرفدار محسوب می‌شوند.

 3. اندازه و فضای موجود: تعداد و نوع کلینیک‌ها بر اساس فضای فیزیکی موجود در پلی کلینیک تعیین می‌شود. هر چه فضای بیشتری در اختیار باشد، تعداد کلینیک‌های تخصصی و عمومی بیشتری می‌توانند فعالیت کنند.

 4. امکانات و تجهیزات: نوع خدماتی که پلی کلینیک قادر به ارائه آن است، به امکانات و تجهیزات پزشکی موجود بستگی دارد. برای مثال، کلینیک‌های تخصصی مانند کلینیک چشم‌پزشکی یا دندانپزشکی به تجهیزات خاصی نیاز دارند که وجود یا عدم وجود آن‌ها می‌تواند در انتخاب کلینیک‌ها تأثیرگذار باشد.

 5. تعادل بین تخصص‌های مختلف: پلی کلینیک‌ها معمولاً سعی می‌کنند تعادلی بین خدمات تخصصی و عمومی ایجاد کنند. این تعادل کمک می‌کند تا بیماران بتوانند بیشتر نیازهای خود را در یک مکان برطرف کنند و از مراجعه به مراکز مختلف بی‌نیاز شوند.

 6. قابلیت همکاری و ارجاع داخلی: پلی کلینیک‌ها معمولاً کلینیک‌هایی را در کنار هم قرار می‌دهند که بتوانند ارجاع‌های داخلی انجام دهند. برای مثال، کلینیک داخلی ممکن است بیماران را به کلینیک قلب و عروق یا ارتوپدی ارجاع دهد و بالعکس.

 7. قابلیت مدیریت اقتصادی و منابع انسانی: انتخاب نوع کلینیک‌ها باید بر اساس مدیریت منابع انسانی و هزینه‌ها باشد. برخی کلینیک‌ها به متخصصان با مهارت‌های خاص یا هزینه‌های بالاتری برای تجهیزات نیاز دارند و بنابراین در تعداد محدودتری ارائه می‌شوند. تعداد کلینیک‌ها: تعداد کلینیک‌های یک پلی کلینیک به اندازه مرکز، نیازهای جمعیت محلی و بودجه و امکانات موجود بستگی دارد. برخی پلی کلینیک‌ها ممکن است دارای تنها چند کلینیک تخصصی باشند، در حالی که پلی کلینیک‌های بزرگ‌تر می‌توانند تا 10 یا بیشتر از آن کلینیک را در خود جای دهند. نتیجه‌گیری: کلینیک‌هایی که در یک پلی کلینیک قرار می‌گیرند، بر اساس نیازهای جامعه، فضای فیزیکی، امکانات و تقاضای بیماران انتخاب می‌شوند. تعداد کلینیک‌ها و تنوع آن‌ها می‌تواند بسته به اهداف مرکز و نوع خدمات درمانی که ارائه می‌دهند، متفاوت باشد

ضوابط طراحی و ریز فضاها

ضوابط طراحی و ریز فضاها در پلی کلینیک باید به گونه‌ای تنظیم شوند که به ارائه خدمات درمانی بهینه، سهولت دسترسی، ایمنی و رفاه بیماران و کارکنان کمک کند. همچنین، ارتباطات فضایی باید به گونه‌ای باشند که جریان کار کادر درمانی و مراجعه بیماران به بخش‌های مختلف به روانی انجام شود. در ادامه به مهم‌ترین ضوابط طراحی، ریز فضاها و ارتباطات فضایی در پلی کلینیک اشاره می‌کنیم:

 ۱. ضوابط طراحی کلی پلی کلینیک • موقعیت مکانی: پلی کلینیک باید در محلی با دسترسی آسان به خیابان‌ها، وسایل نقلیه عمومی و پارکینگ‌ها قرار گیرد. • اندازه و ظرفیت: ابعاد کلینیک بستگی به تعداد تخصص‌های پزشکی، حجم مراجعات و خدماتی دارد که پلی کلینیک ارائه می‌دهد. • ایمنی و بهداشت: طراحی باید بر اساس استانداردهای بهداشتی و ایمنی بین‌المللی باشد. این شامل سیستم‌های تهویه، کنترل عفونت، آتش‌نشانی و ایمنی خروج اضطراری است. • دسترسی برای افراد با نیازهای ویژه: ایجاد راهروهای مناسب، رمپ‌ها، آسانسورها و سرویس‌های بهداشتی ویژه برای افراد معلول و سالمند الزامی است.

 ۲. ریز فضاها در پلی کلینیک

الف) فضاهای عمومی و اداری

1. فضای ورودی و پذیرش:

• ابعاد: باید فضای کافی برای پذیرش بیماران، صندلی انتظار، و دسترسی به اطلاعات وجود داشته باشد.

 • موقعیت: معمولاً در ورودی کلینیک قرار می‌گیرد و به بخش‌های مختلف کلینیک دسترسی مستقیم دارد.

2. فضای انتظار:

 • ابعاد: بسته به تعداد بیماران و مراجعه‌کنندگان، فضایی بین 1.4 تا 2 متر مربع به ازای هر نفر در نظر گرفته می‌شود.

• ویژگی‌ها: صندلی‌های راحت، سیستم تهویه مطبوع، نورپردازی مناسب و فضایی آرامش‌بخش ضروری است.

3. اتاق‌های مشاوره و اداری:

• برای مدیریت اداری کلینیک و مشاوره‌های اداری مانند بیمه و نوبت‌دهی.

ب) فضاهای درمانی و تخصصی

 1. اتاق‌های ویزیت (کلینیک‌های تخصصی):

• ابعاد: بسته به نوع تخصص، بین 12 تا 18 متر مربع برای هر اتاق در نظر گرفته می‌شود.

• چیدمان: هر اتاق باید مجهز به تجهیزات پزشکی، میز کار پزشک، صندلی بیماران و فضای کافی برای حرکات آزادانه پزشک و پرسنل باشد.

• نور و تهویه: نور طبیعی و تهویه مناسب برای کاهش استرس بیماران و بهبود کیفیت محیط کاری ضروری است.

 2. اتاق‌های عمل سرپایی:

• ابعاد: حدود 15 تا 25 متر مربع، با تجهیزات مناسب برای انجام جراحی‌های سرپایی و اقدامات درمانی کوچک.

• ضوابط بهداشتی: رعایت دقیق استانداردهای بهداشتی، تهویه مناسب و نصب تجهیزات ضدعفونی کننده ضروری است.

اتاق‌های تصویربرداری (رادیولوژی، سونوگرافی):

• ابعاد: بسته به تجهیزات مورد استفاده، فضای بین 15 تا 25 متر مربع نیاز است.

• ایمنی: رعایت استانداردهای حفاظتی از اشعه برای بیماران و پرسنل الزامی است.

آزمایشگاه:

• ابعاد: بسته به حجم کار و نوع آزمایش‌ها، حدود 20 تا 30 متر مربع برای آزمایشگاه‌های عمومی نیاز است.

• طراحی: باید به گونه‌ای باشد که جریان کاری آزمایش‌ها روان بوده و تجهیزات به راحتی در دسترس باشند.

اتاق‌های مشاوره روان‌شناسی و روان‌پزشکی:

• ابعاد: حدود 12 تا 16 متر مربع.

 • محیط: محیط باید آرام، دارای عایق صوتی و فضایی برای بحث و مشاوره باشد.

 6. کلینیک دندانپزشکی:

• ابعاد: حدود 12 تا 15 متر مربع برای هر یونیت دندانپزشکی.

• چیدمان: باید شامل تجهیزات دندانپزشکی مدرن، فضای ذخیره‌سازی ابزارها و صندلی‌های مناسب باشد.

 7. کلینیک‌های تخصصی دیگر (قلب، ارتوپدی، اطفال و غیره):

• هر کلینیک تخصصی باید دارای فضای کافی برای ویزیت بیماران، دستگاه‌های تخصصی و محل استقرار پرسنل باشد.

ج) فضاهای پشتیبانی و خدماتی

 1. سرویس‌های بهداشتی:

• سرویس‌های بهداشتی عمومی باید در نزدیکی بخش انتظار و برای هر جنسیت به طور جداگانه طراحی شوند. همچنین باید سرویس‌های ویژه برای افراد معلول وجود داشته باشد.

 2. اتاق‌های استراحت پرسنل:

• فضایی حدود 12 تا 15 متر مربع برای استراحت کارکنان با تجهیزات رفاهی مانند آشپزخانه کوچک و سرویس‌های بهداشتی.

۳. اتاق تجهیزات و ذخیره‌سازی:

• محلی برای نگهداری تجهیزات پزشکی، لوازم یکبار مصرف و مواد مصرفی دیگر. این فضا باید به راحتی در دسترس پرسنل درمانی باشد.

اتاق اورژانس و احیا:

• اتاقی برای رسیدگی فوری به موارد اورژانسی و احیای بیماران با تجهیزات پایه پزشکی، حداقل 20 متر مربع.

د) ارتباطات فضایی

 1. دسترسی و جریان حرکت:

• جریان حرکت بیماران، پرسنل و تجهیزات باید بهینه باشد. مسیرهای حرکت بیماران و پرسنل باید تفکیک شده و مشخص باشند تا ازدحام و شلوغی کاهش یابد.

• راهروها باید حداقل 1.8 تا 2.4 متر عرض داشته باشند تا امکان حرکت آزادانه افراد و تجهیزات وجود داشته باشد.

 2. نزدیکی فضاهای مرتبط:

• کلینیک‌های تخصصی با عملکرد مرتبط، مانند کلینیک‌های قلب و عروق و داخلی یا کلینیک‌های زنان و زایمان و اطفال، باید در نزدیکی هم قرار بگیرند تا ارجاع بیماران و انتقال سریع اطلاعات ممکن باشد.

3.موقعیت ایستگاه پرستاری:

• ایستگاه پرستاری یا اطلاعات باید در نزدیکی فضای انتظار و پذیرش قرار داشته باشد تا مدیریت بیماران به سرعت انجام شود.

 4. تفکیک فضای بیمار و کارکنان:

 •فضاهایی که بیماران به آن‌ها دسترسی دارند، مانند اتاق‌های ویزیت و آزمایشگاه‌ها، باید از فضاهای استراحت و اداری کارکنان جدا باشند.

دسترسی به خروجی‌های اضطراری:

• خروجی‌های اضطراری باید در موقعیت‌های مناسب قرار گرفته و دسترسی سریع برای تخلیه در شرایط بحرانی فراهم باشد.

 

 نتیجه‌گیری: طراحی پلی کلینیک باید بر اساس استانداردهای معماری و بهداشتی، با توجه به نیازهای بیماران و کادر درمانی انجام شود. انتخاب و طراحی ریز فضاها و ایجاد ارتباطات فضایی مؤثر، به افزایش کارایی و راحتی مراجعه‌کنندگان کمک می‌کند. رعایت این ضوابط منجر به ارائه خدمات بهتر، ایمنی بیشتر و مدیریت بهینه کلینیک می‌شود.